Jesienią w lasach napotykają się okazy, które mimo że nie mają blaszek, są toksyczne dla człowieka. Mogą też być grzyby z poduszeczką pod kapeluszem, które nie są trujące, ale mają bardzo nieprzyjemny, gorzki smak.
Jednakże trujących okazów z gąbką jest niewiele. Lista grzybów, które mają gąbkę i świetnie udają jadalne oraz smaczne dary lasu, właśnie nie muszą trafić do koszyka jest mała: borowik szatański, goryczak żółciowy i modroborowik ponury.
Borowik szatański (łac. Boletus satanas) - ma jasnopopielaty, żółtawy, a niekiedy zielonkawy kapelusz o średnicy od 6 do 30 cm. U młodych okazów jest on półkolisty, a u starszych - masywny, nieregularny, a niekiedy pofałdowany. Kapelusz „szatana” ma zamszową, suchą i matową skórkę, która jest trwale połączona z miąższem grzyba. Trzon borowika szatańskiego dorasta do 5-15 cm wysokości. „Nóżka” młodych owocników jest regularna i cylindryczna a trzon starszego „szatana” jest masywny, bulwiasty i grubszy w centralnej części.
Tym, po czym można rozpoznać borowika szatańskiego, jest też kolor jego „nóżki”. Pod kapeluszem ma ona białawy, żółtawy odcień, ale niżej jest karminowoczerwona i pokryta drobną, purpurową siateczką.
Borowiki szatańskie rosną w lasach od lipca do października, a najczęściej pod dębami, w lasach liściastych.
W tych grzybach znajdują się żywice nietrawione w układzie pokarmowym człowieka oraz toksyczne muskaryna i bolesatyna. Muskaryna jest parasympatykomimetykiem wywołującym ślinotok, trudności w oddychaniu, biegunkę i wymioty. Z kolei bolesatyna działa wyjątkowo drażniąco na ludzki układ pokarmowy, wywołując silne, uporczywe dolegliwości żołądkowe. Mogą to być bóle brzucha, torsje i biegunki o dużym nasileniu.
„Szatan” jest niesmaczny - młode okazy mają jedynie lekko gorzkawy smak, a starszy borowik szatański ma zapach przypominający woń padliny.
Innym, nienadającym się do jedzenia grzybem jest goryczak żółciowy (łac. Tylopilus felleus (Bull.) P. Karst.), który ma jasnobrązowy, zamszowy i matowy kapelusz o średnicy 5-20 cm. U starszych okazów kapelusz jest wypukły, a u młodych owocników jest półkolisty. Goryczaki żółciowe mają jasny, białawy trzon pokryty gęstą, brązową siateczką, o beczułkowatym lub maczugowatym kształcie i wysokości ok.14 cm.
Grzyby te są bardzo podobne do młodych borowików szlachetnych i podgrzybków. Nie są trujące, ale z uwagi na ich smak nie nadają się do zjedzenia. Goryczak żółty – to grzyb o ekstremalnie gorzkim smaku.
Modroborowik ponury (łac. Suillellus luridus (Schaeff.) Murrill) także nie musi znaleźć się w koszyku grzybiarzy.
Ten grzyb ma duży, brunatnolwikowy lub kremowy kapelusz o średnicy do 20 cm. Zwykle stoi na pałkowatej, walcowatej lub maczugowatej „nóżce” o wysokości ok. 15 cm. Przy podstawie trzon modroborowika ponurego ma kolor czerwonego wina, a pozostała część jest pomarańczowo-czerwona.
W tym grzybie znajdują się toksyny – betaina i muskaryna, które powodują dolegliwości układu pokarmowego. Poza tym modroborowik ponury zawiera inwolutynę - silny alergen kumulujący się w organizmie człowieka. Ale toksyny znajdujące się w tym grzybie można unieszkodliwić poprzez długie gotowanie. Jednakże nie wystarczy jedynie krótka obróbka termiczna. Modroborowik ponury nie nadaje się do spożycia np. po smażeniu, podczas którego ma zbyt krótki kontakt z wysoką temperaturą.
Aby odróżnić grzyby jadalne od niejadalnych najlepiej skorzystać z atlasów dla grzybiarzy.
Najlepiej zaś podczas grzybobrania, gdy pojawi się choć cień wątpliwości, nie wkładać do koszyka nawet najbardziej urodziwych okazów, ponieważ nie warto ryzykować zdrowiem.
