Pysznogłówka, znana też pod łacińską nazwą Monarda, to rodzaj wieloletnich roślin ozdobnych z rodziny jasnotowatych. Ogółem liczy od 12-22 gatunków, naturalnie występujących od Kanady po Meksyk. Rośliny te cenione są za piękne kwiaty, zebrane w okazałe, rurkowate kwiatostany przypominające główki.
Poza walorami estetycznymi pysznogłówki zawierają również właściwości lecznicze oraz kulinarne. Liście i kwiaty niektórych gatunków można suszyć i wykorzystywać do przygotowywania naparów ziołowych działających przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo i wspomagające trawienie. Mogą służyć również jako aromatyczny dodatek do herbat, sałatek, potraw mięsnych i deserów.
Pysznogłówka jest cennym surowcem zielarskim o bogatych właściwościach prozdrowotnych. Od wieków stosowana jest w medycynie naturalnej, a ostatnio badania naukowe potwierdzają skuteczność pysznogłówki w leczeniu różnych schorzeń. Właściwości lecznicze wynikają z obecności w jej liściach oraz kwiatach licznych związków aktywnych.
Badania laboratoryjne wykazały, że pysznogłówka zawiera: olejek eteryczny - bogaty w tymol, karwakrol, linalool i inne związki o działaniu antybakteryjnym, przeciwgrzybicznym i przeciwzapalnym. Kwas rozmarynowy - silny antyoksydant o właściwościach przeciwzapalnych i neuroprotekcyjnych. Flawonoidy - apigeninę, akacetynę, kwercetynę i inne związki o działaniu przeciwutleniającym, przeciwzapalnym i przeciwnowotworowym. Witaminy i minerały - witaminę C, potas, magnez i mikroelementy ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Ta roślina może skutecznie wspierać leczenie wielu chorób i infekcji. Warto ją stosować także profilaktycznie.
Badania laboratoryjne oraz kliniczne dowodzą, że ekstrakty z pysznogłówki mogą hamować replikację wirusów grypy, opryszczki i innych patogenów. Dodatkowo ekstrakt z tej rośliny wykazuje silne działanie przeciwzapalne, czyniąc roślinę przydatną w leczeniu schorzeń reumatycznych, artretyzmu, bólu stawów i mięśni.
Pysznogłówka wykazuje się również działaniem antybakteryjnym wobec szerokiego spektrum bakterii, w tym gronkowców i pałeczek Gram-ujemnych, więc może być stosowana wspomagająco w leczeniu infekcji bakteryjnych.
Badanie opublikowane w Journal of Ethnopharmacology wykazało, że ekstrakt z pysznogłówki szkarłatnej (Monarda didyma) był skuteczny w leczeniu zakażeń bakteryjnych wywołanych przez Staphylococcus aureus. Ponadto ekstrakty z pysznogłówki hamują wzrost grzybów chorobotwórczych, takich jak Candida albicans. Ekstrakty mogą być z powodzeniem stosowane w leczeniu grzybicy skóry, jamy ustnej oraz innych zakażeń grzybiczych.
Zawarte w pysznogłówce antyoksydanty i witaminy wzmacniają układ odpornościowy i chronią organizm przed stresem oksydacyjnym. Poza tym napar z pysznogłówki stymuluje wydzielanie soków żołądkowych i żółci, co ułatwia trawienie i łagodzi dolegliwości żołądkowe - niestrawność, wzdęcia i biegunkę. Napar może być też jako płukanka łagodząca ból gardła.
Właściwości zdrowotne pysznogłówki wykazują nie tylko wyizolowane w laboratoriach ekstrakty, ale również świeże lub suszone części rośliny.
Napar z liści i kwiatów pysznogłówki można stosować jako okłady na rany i owrzodzenia, a także do płukania gardła i jamy ustnej. Kompresy z naparu z pysznogłówki można stosować na miejsca po ugryzieniach owadów, skaleczenia i stłuczenia. Działają one przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przyspieszają gojenie ran.
Natomiast olejek eteryczny z pysznogłówki nadaje się do aromaterapii, ma działanie uspokajające, relaksujące i łagodzące stres.
Ponadto pysznogłówka jest rośliną jadalną, więc znajduje zastosowanie również w kuchni. Z kwiatów pysznogłówki można przygotować aromatyczny syrop, który doskonale sprawdzi się jako dodatek do herbaty, lemoniady, drinków, a także deserów lodowych i ciast. Syrop z pysznogłówki można stosować również wspomagająco, podczas szalejących infekcji sezonowych.
Ze świeżych liści pysznogłówki można przygotować sałatkę, a suszone dodać do mieszanki przypraw do mięs. Z kolei kwiaty nadają się do dekoracji deserów, ale mogą być też dodatkiem do domowego musli czy jogurtu.
Pysznogłówki to rośliny niewymagające, preferujące słoneczne stanowiska i umiarkowanie wilgotną glebę. Są miododajne i przyciągają pszczoły oraz inne owady zapylające. Stanowią doskonałą ozdobę rabat kwiatowych, ogródków ziołowych, ogródków skalnych i kompozycji pojemnikowych.
Pysznogłówkę łatwo uprawiać samodzielnie nawet na balkonie. Silny i bardzo przyjemny zapach tej cennej rośliny może odstraszać niektórych natrętnych owadów.
