Do zarażenia się wywołującym chorobę prątkiem gruźlicy dochodzi zazwyczaj drogą kropelkową. Mycobacterium tuberculosis przedostaje się do powietrza, gdy chory na gruźlicę płuc człowiek rozmawia, kaszle lub kicha. Bakterie mogą pozostawać w powietrzu w ciągu kilku godzin w zależności od warunków atmosferycznych. Człowiek, który wciągnie do płuc skażone powietrze, może się zarazić. Głównym źródłem jest osoba chora na otwartą postać gruźlicy płuc. Infekcja najczęściej atakuje właśnie płuca, może jednak dotknąć również inne narządy lub tkanki człowieka: mózg, nerki, kości i szkielet. Chory na gruźlicę człowiek, jeżeli się nie będzie leczył, może umrzeć. Większe ryzyko zapadnięcia na chorobę mają osoby o osłabionej odporności, głodujący, cierpiący na choroby przewlekłe oraz w starszym wieku.
Objawy choroby
Prątki gruźlicy w organizmie osób zakażonych nie są aktywne i nie wywołują choroby, nie występują też objawy charakterystyczne dla gruźlicy i człowiek nie rozprzestrzenia choroby. Z badań wynika, że zaledwie część osób zakażonych (5-10 proc.) może zachorować lub zapada na gruźlicę.
W organizmie osób chorych bakterie aktywnie się rozmnażają, występują objawy charakterystyczne dla choroby, osoby chore kasłając roznoszą chorobę. Do zakażenia dochodzi, jeżeli istnieje codzienny bliski kontakt z osobami chorymi w środowisku mieszkalnym, w pracy, innych placówkach.
Osoba zakażona nie choruje na gruźlicę:
nie ma żadnych objawów;
czuje się normalnie;
nie zaraża innych ludzi;
najczęściej ma dodatni wynik testu skórnego;
nie odbiegające od normy zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej oraz badanie śluzu gardłowego.
Osoba chorująca na otwartą postać gruźlicy:
ciężki kaszel, który trwa 3 i więcej tygodni;
ból w klatce piersiowej;
krwioplucie lub odkrztuszanie wydzieliny;
słabość lub zmęczenie;
utrata wagi;
brak apetytu;
dreszcze;
gorączka;
pocenie się w nocy;
może zarazić inne osoby;
najczęściej dodatnia próba tuberkulinowa Mantoux;
mogą być zmiany na zdjęciu rentgenowskim klatki piersiowej lub dodatni wymaz wydzieliny bądź wysiewu.
Jak się diagnozuje gruźlicę?
Lekarz podejrzewa zakażenie gruźlicą w przypadku istnienia charakterystycznych objawów klinicznych, po wykonaniu rentgenu (RTG) klatki piersiowej. Badanie krwi w trakcie aktywnej gruźlicy wykazuje anemię, podwyższony poziom leukocytów, spadek liczby limfocytów, wzrost liczby monocytów, eozynofilów, zwiększoną szybkość opadania erytrocytów. W przypadku podejrzenia gruźlicy, wykonuje się kilka badań dla potwierdzenia diagnozy. Próba tuberkulinowa przeprowadzana jest w celu wykrycia, czy człowiek jest zakażony. Lekarz wstrzykuje niewielką ilość płynu zwanego tuberkuliną pod skórę na wewnętrznej stronie przedramienia. Po 2-3 dniach specjalista ds. opieki zdrowotnej ocenia reakcję skóry. W miejscu wstrzyknięcia tuberkuliny może wystąpić opuchlizna. Po zmierzeniu opuchlizny określa się, czy próba jest dodatnia czy ujemna. Dodatnia próba zazwyczaj oznacza, że osoba jest zakażona prątkiem gruźlicy. Możliwe są jednak również fałszywe odpowiedzi próby tuberkulinowej, dlatego diagnozowanie gruźlicy w oparciu wyłącznie o tę próbę jest niewystarczające. Dla potwierdzenia diagnozy wykonuje się badanie wydzieliny na obecność prątka gruźlicy. Bardzo ważne jest szybkie odizolowanie wydzielającego prątki gruźlicy chorego i wyznaczenie potrzebnego leczenia.
Leczenie
Leczenie gruźlicy należy rozpocząć możliwie najszybciej. W ciągu 6 miesięcy podawany jest odpowiedni zestaw leków we właściwych dawkach. W pierwszej kolejności aplikuje się kilka specyficznych preparatów przeciwko gruźlicy (ryfampicynę, izoniazyd, pyrazinamid, etambutol, streptomicynę). Uzasadnione jest to różnym ich działaniem oraz tym, że jedne preparaty niszczą szybko rozmnażające się bakterie, inne – bakterie, które są wewnątrz komórek chroniących organizm człowieka i dostosowały się do nieprzychylnych warunków. Szczególnie ważne jest, by leki były zażywane regularnie i wystarczająco długo według zaleceń lekarza, nawet jeżeli samopoczucie poprawi się wcześniej. Jako że bakterie gruźlicy rosną powoli, leczenie trwa długo, zazwyczaj – od 6 do 12 miesięcy. Po kilku tygodniach pacjent nie przenosi już choroby i zaczyna czuć się lepiej. Szczególnie jednak ważne jest kontynuowanie leczenia w ustalonym trybie. W przypadku, jeżeli leczenie zostanie przerwane przedwcześnie lub pominięta zostanie dawka leku, powstają warunki do rozwoju szczepów bakterii odpornych na leki. Takie bakterie są o wiele bardziej niebezpieczne i wywołana przez nie infekcja o wiele trudniej poddaje się leczeniu.
Środki profilaktyczne. Szczepionka przeciwko gruźlicy
Gruźlica jest szczególnie niebezpieczna dla noworodków i niemowląt oraz dzieci do 5. roku życia z powodu nieukształtowanej w pełni ich odporności. Na Litwie noworodki są szczepione przeciwko gruźlicy na 2.-3. dzień po urodzeniu.
Higiena osobista chorego
Prawdopodobieństwo rozprzestrzeniania się prątka gruźlicy zmniejsza się, jeżeli cierpiący na otwartą postać gruźlicy płuc nosi maskę medyczną, podczas kasłania zasłania usta i nos jednorazową chusteczką, nie pluje na podłogę, często myje ręce lub korzysta z antyseptyku do rąk. Maski zatrzymują w wydychanym przez osoby chore powietrzu zarazki powodujące gruźlicę. Powtórnie masek się nie używa. Pracownikom opieki zdrowotnej opiekującym się chorymi na gruźlicę, zaleca się noszenie respiratorów. Osobom mającym kontakt z osobą chorą, której diagnoza została potwierdzona w placówce medycznej, zaleca się: unikanie długiego przebywania z chorym w jednym pomieszczeniu; używanie masek medycznych chroniących drogi oddechowe; regularne i jak najczęstsze wietrzenie wszystkich pomieszczeń w celu zapewnienia skutecznej wentylacji, używanie wentylatorów; dokładne czyszczenie powierzchni; nieużywanie rzeczy chorego; dokładne mycie rąk; uważne obserwowanie stanu zdrowia własnego oraz dzieci, które miały kontakt z osobą chorą.
Osobom, które miały długotrwały kontakt z chorym, zaleca się: profilaktyczne sprawdzanie zdrowia zgodnie z zaleceniami lekarza; szczepienie przeciwko gruźlicy dzieci, które się urodziły w rodzinach osób chorych; umacnianie odporności, spożywanie pełnowartościowych posiłków, niegłodowanie, częstsze i dłuższe przebywanie na świeżym powietrzu; regularne profilaktyczne sprawdzanie zdrowia w placówkach opieki zdrowotnej zgodnie z zaleceniami lekarza.
Zalecenia dla podróżujących
Podróżnym, udającym się do krajów o wielkim stopniu zachorowalności (endemicznych), zaleca się przestrzeganie zasad higieny osobistej oraz spożywanie bezpiecznych produktów żywnościowych; unikanie przebywania w zamkniętym pomieszczeniu z osobami chorymi na gruźlicę lub podejrzewanymi o tę chorobę (kasłającymi i odkrztuszającymi) bądź noszenie masek medycznych chroniących drogi oddechowe. Po podróży zaleca się badania profilaktyczne stanu zdrowia, w przypadku zaś jakichkolwiek objawów choroby lub dolegliwości zwrócenie się do lekarza oraz poinformowanie go o podróży i surowe przestrzeganie wskazówek lekarza. Osobom o słabej odporności, niemowlętom oraz osobom z grup ryzyka zaleca się unikanie endemicznych regionów.
Lek. Ieva Šarapnickienė
"Tygodnik Wileńszczyzny"
