Ministerstwo Spraw Wewnętrznych naszego zachodniego sąsiada, chcąc uczcić 100. rocznicę odrodzenia Polski, zarządziło konkurs na nowy polski paszport, w którym mają się znaleźć motywy kojarzące się Polakom z okresem odzyskiwania niepodległości przez ich państwo. Propozycji motywów niepodległości pojawiło się wiele, a wśród nich również wileńska Ostra Brama. Które z nich ostatecznie znajdą się na kartkach paszportu, zadecydują sami Polacy głosując na poszczególne propozycje. Mają czas do 10 września. Na dzisiaj jednak wyraźną preferencją cieszy się Ostra Brama w Wilnie.

Fakt ten wzbudził zaniepokojenie litewskiego MSZ, które ustami swego szefa poinformowało Warszawę, że Ostra Brama nie powinna być zamieszczana w polskich paszportach. Dlaczego? Bo „sprawa jest delikatna” zwłaszcza biorąc pod uwagę skomplikowane okresy historii Wilna i Wileńszczyzny. Linkevićius dodał też, że słyszał, iż Ukraina też jest zaniepokojona, gdy chodzi o używanie wizerunku Cmentarza Orląt Lwowskich.

Argument, jaki przedstawił publicznie szef litewskiej dyplomacji na poparcie swego stanowiska, był jeden. Niedobrze jest, gdy się używa w polskim paszporcie grafiki z motywami pochodzącymi z terytorium innego państwa – ot co. Dlaczego negerai, Linkevićius w szczegółach nie wytłumaczył publicznie, zostawiając pole do domysłów i spekulacji.

Źle, że nie wytłumaczył, bo osobiście ciekaw byłbym usłyszeć jakieś rozsądne rozjaśnienia. Dlaczego np. Ostra Brama ma być „sprywatyzowana” i używanie jej wizerunku jako kultu religijnego, od wieków czczonego przez Polaków, ma być formą tabu u naszego zachodniego sąsiada.

Nie wiemy zatem, jakich zdroworozsądkowych argumentów mógł użyć Linkevićius. Tymczasem cała sprawa jakoś skojarzyła mi się z bardzo podobną, pochodzącą jeszcze z prapoczątków naszych relacji z Polską w momencie odzyskania przez obydwa państwa pełnej suwerenności. Wtedy to zaistniał u części naszego politycznego establishmentu i elity inteligenckiej dylemat, jak Polacy mają nazywać w swym języku naszą stolicę. Wielu naukowców, etymologów, znawców wszystkiego, co dotyczy krzywd doznanych od Polaków, oraz dyżurnych autorytetów w polskich zagadnieniach polotu Zinkevićiusa tłumaczyło, że Polacy nazwy „Wilno” w stosunku do Grodu Giedymina używać nie mają prawa, bo jest to nazwa historycznie niepoprawna, rewanżystowska, nawiązująca do polskiej okupacji miasta. Powinni więc Polacy na Wilno mówić Wilnius. Wszyscy pamiętamy kalambury z tamtych czasów w rodzaju pojechałem do Wilniusu, bo w Wilniusie pięknie jest. Jak ktoś już się śmieje i myśli, że konfabuluję, proszę sięgnąć do prasy z tamtych czasów i przekonać się, że nie dworuję i nic nie zmyślam. Na szczęście ostatecznie zwrot „pojechałem do Wilniusu” nie zrobił kariery w polskiej mowie, bo zdrowy rozsądek okazał się mocniejszy niż twardy łeb Zinkevićiusa.

Dziś spór o nazwy i symbole powraca nieco w innej postaci, bo dotyczy prawa używania wizerunku Ostrej Bramy. Dla Polaków - obojętnie, gdzie by mieszkali, czy w Macierzy, czy gdzieś daleko za oceanem - Ostra Brama jest przede wszystkim świętym miejscem kultu religijnego, miejscem szczególnej czci Matki Bożej, miejscem, z którym równać się może jedynie Jasna Góra. Dla ministra Linkevićiusa Ostra Brama – to fizyczny obiekt, terytorium, dla Polaków – to miejsce transcendentalne, nierozłącznie związane z ich historią.

Jeżeli Ostra Brama miała kiedykolwiek w Polsce jakiś wydźwięk w sensie terytorialnym, to tylko w kategoriach ochrony ziem Rzeczpospolitej od zagrożeń ze Wschodu. I w tym właśnie kontekście nawiązują nasi zachodni sąsiedzi do Ostrej Bramy jako pewnego symbolu w ramach stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Chodzi im o symbol, jakim stała się Matka Boska Ostrobramska w odniesionej Wiktorii przez odradzające się Wojsko Polskie nad nawałnicą bolszewicką, która śmiertelnie zagrażała i Polsce, i Wilnu, i Litwie. Polacy w chwili zagrożenia modlili się do Strażniczki tych ziem i zostali wysłuchani. Pamiątka wdzięczności w postaci wotum „Matko, dziękuję Ci za Wilno” wisi do dzisiaj w kaplicy ostrobramskiej. Zawiesił go tam Marszałek Piłsudski, po tym, gdy Opatrzność Boża pozwoliła mu wygnać z ukochanego miasta bolszewików w roku 1919. Taka była właśnie historia tamtych dni i takie były jej symbole, które Polacy chcą uczcić dzisiaj na kartkach swych paszportów. Czy jest w tym coś niestosownego? Czy wspomniany kontekst ma jakiś antylitewski charakter? Gink Dieve...

Natomiast jeżeli minister Linkevičius używa argumentu w rodzaju – nie powinniśmy używać symboli pochodzących z terytorium innego państwa, to chciałbym go zapytać, czy my nie czynimy tego sami. Czy Małej Litwy nie czcimy jako kolebki naszej litewskiej piśmienności, czy nie hołdujemy w sposób szczególny Donełajtisowi i jego ojczyźnie, gdzie wydał pierwszy litewski druk. Ano eksponujemy, czcimy, hołdujemy, używamy symboliki. I dobrze, bo taka była nasza litewska historia, więc mamy do tego prawo.

Staram się, oczywiście, wsłuchiwać się we wrażliwość naszych litewskich współobywateli i przyjmować ich argumenty, kiedy są logiczne i uczciwe. W przypadku „prywatyzowania” wizerunku Ostrej Bramy uważam jednak, że ignorujemy wrażliwość milionów Polaków, dla których Matka Boża Ostrobramska jest wpisana w najgłębsze pokłady ich duszy i nigdy nie śmieli oni używać jej Wizerunku instrumentalnie, w celach koniunkturalnych czy politycznych.

Dlatego nie możemy im stawiać fałszywych zarzutów...

Tadeusz Andrzejewski