Dziewanna (Verbascum) jest rośliną z rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae). Ta dwuletnia lub wieloletnia roślina, często jest spotykana w Europie, Azji i Afryce Północnej.
Istnieje wiele gatunków dziewanny, z których najbardziej znane to dziewanna wielkokwiatowa oraz dziewanna pospolita.
Dziewanna zwykle ma prostą, wysoką łodygę, która może osiągać nawet do 2 metrów wysokości, niekiedy w zależności od warunków może dorastać do trzech i więcej metrów. Jej łodyga jest gęsto pokryta meszkiem, a liście duże, owłosione, lancetowate rosnące z łodygi w rozetach przyziemnych.
Kwiaty dziewanny zebrane są w gęste grona na szczycie łodygi, mają charakterystyczne, pięciopłatkowe korony, najczęściej w kolorze żółtym. Owocem dziewanny jest torebka zawierająca liczne nasiona.
Wysokie i strzeliste rośliny przyciągające wzrok już w dawne czasy stały się nieoficjalnym symbolem kobiet zajmujących się zielarstwem. Nazwa „dziewanna” ma korzenie w języku staropolskim i jest związana z tradycjami ludowymi oraz mitologią słowiańską.
Staropolska nazwa „dziewanna” pochodzi od słowa „dziewa” oznaczającego dziewczynę, młodą kobietę. W tamte czasy roślina była kojarzona z młodością, dziewczęcością oraz płodnością.
Mitologia słowiańska wskazuje na istnienie bogini Dziewanny lub Devana. Bogini Dziewanna, jak podają źródła, była związana z lasami, przyrodą, wiosną i myślistwem. Uznawano ją za opiekunkę młodych dziewcząt, co łączyło okazałą roślinę z dziewczęcością i płodnością.
Dziewanna, wracając do pochodzenia słowiańskiej kobiety, wywodzącej się z dzikich lasów i czerpiącej z sił natury, łączy się także ze słowem „dzika”.
W tradycjach ludowych dziewanna była także używana podczas różnych obrzędów i rytuałów, a zwłaszcza związanych z wiosennymi i letnimi świętami. Na przykład, dziewczęta plotły wianki z dziewanny w Noc Kupały, symbolizując nadzieję na miłość i płodność.
W odległych czasach Słowian dziewanna zawsze była blisko kobiet, a dziś ta zdrowotna roślina ponownie wraca do łask, bo jak się okazuje, dziewanna jest istną skarbnicą zdrowia. Roślina zawiera szereg substancji czynnych, które przyczyniają się do mnogości jej właściwości leczniczych. Przede wszystkim zawiera saponiny, które działają wykrztuśnie, pomagając w oczyszczaniu dróg oddechowych ze śluzu oraz wspomagają wchłanianie innych substancji czynnych.
Dziewanna zawiera też flawonoidy, które mają działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające, wzmacniają naczynia krwionośne i wspierają układ krążenia.
Iridoidy, które też są w składzie tej rośliny, wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe oraz pomagają w regeneracji tkanek i zmniejszaniu obrzęków. Natomiast polisacharydy działają łagodząco na błony śluzowe, pokrywając je ochronną warstwą zmniejszając podrażnienia i działają kojąco na drogi oddechowe oraz przewód pokarmowy.
Dziewanna zawiera także kwasy fenolowe, działające przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo, które skutecznie pomagają w ochronie organizmu przed infekcjami.
Spektrum prozdrowotnego działania rośliny jest szerokie, m.in. sprawdzi się przy przeziębieniach, zwalczy kaszel, gdyż wykazuje działanie wykrztuśnie, złagodzi kaszel, pomoże w usuwaniu śluzu z dróg oddechowych, a także złagodzi stany zapalne gardła, działając łagodząco i kojąco na podrażnione błony śluzowe.
Natomiast przy poważniejszych chorobach - zapaleniu oskrzeli czy astmie dziewanna pomoże w łagodzeniu objawów i ułatwi oddychanie.
Skutecznie zwalczy także problemy skórne, a stosowana zewnętrznie, wspomaga gojenie ran, oparzeń i innych uszkodzeń skóry. Kobiety dawniej stosowały dziewannę jako lek przeciwskurczowy oraz moczopędny przy problemach z układem moczowym.
Dziewannę można spożywać pod różną postacią: jako napar z kwiatów dziewanny, stosuje się wewnętrznie jako herbata na przeziębienia i kaszel;
- syropu z dodatkiem miodu i innych składników, dla dzieci i dorosłych w przypadku infekcji dróg oddechowych;
- w postaci nalewki jako środek wspomagający w leczeniu różnych dolegliwości;
- jako maść lub olej na stosowanie zewnętrznie na skórę w celu leczenia stanów zapalnych i podrażnień.
Ponadto kiedyś dziewanna stosowana była nie tylko w leczeniu, ale w wierzeniach i magii przeważnie w kulturach słowiańskich, ponieważ roślinie przypisywane były moce ochronne i magiczne. Była używana jako talizman ochronny i miała chronić przed złymi duchami, niechcianymi bytami i energiami. Wierzono, że ma moc odpędzania złych duchów i chroni domostwa przed niebezpieczeństwami. Dlatego gałązki dziewanny były wieszane nad drzwiami i oknami.
Dziewannę szeroko stosowano w rytuałach i obrzędach, a zwłaszcza w takich jak narodziny, zaślubiny czy pogrzeby, do zapewnienia ochrony i błogosławieństwa.
Kawałek korzenia dziewanny noszono w kieszeni, bo miało to chronić przed złym urokiem i pechem. Natomiast palenie suszonych liści dziewanny miało oczyszczać przestrzeń z negatywnej energii.
Wtedy wierzono, że dziewanna może przyciągać również miłość i zapewniać płodność. Kwiaty dziewanny używano w miksturach i amuletach miłosnych, a podczas rytuałów płodności, kobiety używały dziewanny, aby zapewnić sobie zdrowe potomstwo.
