Cukrzyca znana była już w zamierzchłej przeszłości – w latach 1500-1300 przed naszą erą. Termin cukrzyca zaproponował rzymski lekarz Areteusz z Kapadocji (30-90 r.). W tłumaczeniu z łaciny „diabetes mellitus” oznacza „miodowy słodki przepływ”. Cukrzyca jest chorobą cywilizacyjną. Organizm człowieka narażony jest na częste przejadanie, spożywanie tłustego i kalorycznego jedzenia. Coraz słabsza jest aktywność fizyczną. Stres też ma wielki wpływ na rozwój choroby.
Na czym polega cukrzyca?
Cukrzyca to choroba przewlekła, która się objawia podwyższonym poziomem cukru we krwi z powodu insulinoodporności lub niewystarczającego działania insuliny na peryferiach, na skutek czego ulega zaburzeniu przemiana węglowodanów, białek i tłuszczów, uszkadzane są narządy i tkanki.
Cukrzyca na świecie rozpowszechnia się z szybkością epidemii. Według danych Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej, w 2017 roku chorowało na nią na świecie 425 mln (8,8 proc.) mieszkańców w wieku 20-79 lat. Na cukrzycę choruje jedna osoba na 11. Oprócz tego, jedna z dwóch osób nie wie, że już choruje, czyli u 224 mln (46,3 proc.) osób na świecie choroba ta nie została jeszcze zdiagnozowana.
Prognozuje się, że w 2045 roku na świecie na cukrzycę będzie chorowało 629 mln osób, czyli jedna z dziesięciu. W 2017 roku w Europie na cukrzycę chorowało 58 mln mieszkańców. Na Litwie w grupie osób od 20 do 79 lat w 2017 roku cukrzyca została zdiagnozowana u 108,7 tys. (5,2 proc.) mieszkańców. Oprócz tego, u 38,9 tys. cierpiących na cukrzycę choroba nie została na razie zdiagnozowana, a więc nie jest leczona, dlatego rozwijają się powikłania. 1 z 23 mieszkańców Litwy choruje na cukrzycę. Takie są dane statystyczne.
Czym jest cukrzyca?
Jeżeli organizm nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny lub nie potrafi jej odpowiednio wykorzystać, wówczas człowiek choruje na cukrzycę. Bez insuliny organizm nie może pozyskiwać energii z pokarmu.
Czy jest to niebezpieczne?
Tak. Cukrzyca jest chorobą przewlekłą. Jeżeli nie będzie właściwie kontrolowana, może spowodować powikłania: uszkodzić nerki, spowodować choroby serca, człowiek może oślepnąć, może dojść do amputacji nóg.
Czy cukrzyca jest uleczalna?
Nie. Cukrzyca to choroba kontrolowana. Jeżeli człowiek wie, jak dbać o siebie i stosuje się do zaleceń lekarza, może żyć zdrowo i aktywnie.
Czy ja mogę zachorować?
Na cukrzycę może zachorować każdy, wszędzie, w dowolnym wieku. Osoby z nadwagą, mające w swojej rodzinie chorych na cukrzycę obciążone są większym ryzykiem zapadnięcia na tę chorobę.
Jak mogę sprawdzić, czy cierpię na tę chorobę?
Mimo iż można nie czuć wyraźnych objawów – nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu, zmęczenie i spadek wagi ciała są głównymi objawami cukrzycy.
Łatwo jest sprawdzić, czy nie cierpi się na cukrzycę. Należy się skonsultować z lekarzem i zbadać poziom cukru we krwi. Poziom cukru we krwi zdrowego człowieka wynosi od 3.33 do 5.55 mmol/l.
Czym jest dobra kontrola cukrzycy?
W leczeniu cukrzycy staramy się poprawić samopoczucie chorego, zmniejszyć i uregulować poziom cukru we krwi. Należy zapewnić dobre wskaźniki kontroli cukrzycy. Badania kliniczne dowodzą, że dobra kontrola metaboliczna cukrzycy pozwala przesunąć w czasie powikłania, spowalnia ich postępowanie.
Jak się leczy cukrzycę? Czy można w pełni wyzdrowieć?
Udowodniono, że osobom z cukrzycą typu 2 bardzo ważne jest odpowiednie odżywianie się, aktywność fizyczna, utrzymanie właściwej wagi ciała. Jeżeli tego nie wystarcza, przepisuje się leki. Jeżeli środkami farmakologicznymi udaje się zmniejszyć glikemię po jedzeniu, często udaje się uregulować również poziom cukru w ciągu doby.
Powstają nowe leki. Są to: analogi insuliny szybko działające (aspart, lispro, insulina glulizynowa), analogi insuliny długo działające (detemir, glargine), tabletki zmniejszające glikemię (biguanidy, sulfonilkarbamid, tiazolidinedion, inkretyny, inhibitory SGLT2 (kotransportera sodowo-glukozowego 2). Doskonali się środki samokontroli, powstają nowe wstrzykiwacze insuliny, pompy insulinowe, dozowniki.
Leczenie insuliną jest szczególnie aktualne dla chorych cierpiących na cukrzycę typu 2, gdy leczenie środkami zmniejszającymi glikemię jest już nieskuteczne.
Głównym zadaniem terapii insulinowej jest kontrolowanie glikemii poprzez imitowanie sekrecji insuliny przez zdrową trzustkę. Produkowane są różnego rodzaju preparaty insulinowe w celu imitowania fizjologicznego modelu wydzielania się insuliny oraz zapewnienia dobrych wskaźników metabolicznych: glikemii na czczo, glikemii po jedzeniu (2 godziny po jedzeniu), hemoglobiny glikowanej.
Jakie powinny być zasady odżywiania przy cukrzycy?
Główna rola na drodze do osiągnięcia lepszych wyników leczenia przypada samemu choremu. Jest to cecha szczególna tej choroby. W większości krajów świata za przestarzałą uważa się tradycję leczenia cukrzyka przez lekarza. Cierpiący na cukrzycę pacjent powinien się interesować swoją chorobą, umieć ją kontrolować i żyć z nią w sposób twórczy.
Cukrzyca jest chorobą kontrolowaną. Zmiana sposobu życia, nawyków żywieniowych pomoże nad nią zapanować.
Dla zapanowania nad chorobą ważne są szczeble kontrolowania cukrzycy.
Dieta. Ile w ciągu doby można spożyć kalorii, ile węglowodanów w gramach czy wymiennikach węglowodanowych lub inaczej jednostkach chlebowych. Jedna jednostka chlebowa to kromka czarnego chleba o grubości 0,5 cm i wadze 30 gramów. Jedna jednostka chlebowa to 15 gramów węglowodanów. W ciągu doby osoba cierpiąca na cukrzycę może spożyć około 15-17 jednostek chlebowych, czyli 225-255 gramów węglowodanów.
Aktywność fizyczna. Gimnastyka jest sposobem na wszystkie choroby.
Leki. Może być przypisane leczenie tabletkami, insuliną lub iniekcjami insulinowymi z tabletkami.
Samokontrola.
Uczenie się. Łatwiej jest być spokojnym, gdy zna się swą chorobę, rozumie ją i umie ją kontrolować.
Wszystko to pozwala zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia komplikacji – retinopatii, nefropatii, polineuropatii, powikłań makronaczyniowych, arteriosklerozy i innych chorób oraz osiągnąć dobre wskaźniki metaboliczne.
Ten pięcioszczeblowy program pomoże utrzymać cukier we krwi w granicach normy.
Jakie są powikłania cukrzycy? Jak zmniejszyć ryzyko ich wystąpienia?
Nieleczona cukrzyca może spowodować ciężkie powikłania. Są to:
choroby serca i układu krążenia. Chorzy na cukrzycę są 204-krotnie narażeni na choroby serca i układu krążenia (zawał serca, stenokardię) niż inne osoby.
nefropatia cukrzycowa (uszkodzenie naczyń krwionośnych nerek). Co roku wykrywa się 35-40 proc. przypadków, kiedy to z powodu cukrzycy dochodzi do zaburzeń czynności nerek.
neuropatia cukrzycowa (uszkodzenia włókien nerwowych, systemu nerwowego). Jeżeli cukrzyca uszkadza obwodowy układ nerwowy, włókna nerwowe, czasami niezbędna jest amputacja kończyn. U chorych na cukrzycę zapadnięcie na tę chorobę jest 15-40-krotnie większe w porównaniu do innych ludzi.
retinopatia cukrzycowa (uszkodzenie naczyń krwionośnych siatkówki oka). Cukrzyca może doprowadzić do utraty wzroku. 2 proc. osób chorujących na cukrzycę w ciągu 15 lat ślepnie, u 10 proc. – wzrok bardzo się pogarsza. Niebezpieczeństwo utraty wzroku jest 25-krotnie większe u cukrzyków niż u innych osób.
Jedynie odpowiednia kontrola cukrzycy zmniejsza ryzyko wystąpienia komplikacji. W przypadku pierwszych objawów cukrzycy czy istnienia czynników ryzyka, należy sprawdzić poziom cukru we krwi. Ważne jest jak najwcześniejsze sprawdzenie stanu zdrowia, by uniknąć ewentualnych komplikacji. W przypadku zdiagnozowania choroby, farmakologicznego jej leczenia (insuliną, tabletkami czy leczenia kombinowanego) oraz połączenia dobrej opieki lekarskiej ze zdrowym trybem życia, chorzy mogą być w pełni zdolni do pracy, twórczy i uniknąć komplikacji. Dbajmy o zdrowie swoje i swoich bliskich.
Pięknej jesieni.
Eglė Rudinskienė
lekarz endokrynolog
Centralna Przychodnia Rejonu Wileńskiego
***
Przyczyny cukrzycy:
nieracjonalne odżywianie, zbyt duże ilości węglowodanów, tłuszczów;
mała aktywność fizyczna, siedzący tryb życia;
nadwaga i szczególnie otyłość;
starszy wiek (powyżej 45 lat);
stres;
predyspozycje genetyczne.
Każdy człowiek może zachorować na cukrzycę. Zagrożenie zapadnięcia na cukrzycę typu 2 zwiększa się jednak, jeżeli osoba:
jest w wieku powyżej 45 lat;
jest otyła – indeks masy ciała jest większy lub równy 27 kg/m2;
ma krewnych cierpiących na cukrzycę;
cierpi na hipertensję – ciśnienie krwi przekracza 140/90 mmHg;
ma zaburzenia przemiany lipidów (HDL <0,9 mmol/l i TG>2,2 mmol/l);
miała zaburzenia tolerancji glukozy;
cierpiała na choroby serca i układu krążenia;
kobietą, która rodziła dzieci o wadze powyżej 4 kg;
kobietą, która w czasie ciąży chorowała na cukrzycę ciążową;
ma objawy cukrzycy typu 2.
Typy cukrzycy:
cukrzyca typu 1 dotyczy głównie dzieci i nastolatków. Komórki β trzustki nie wytwarzają potrzebnej ilości insuliny. Dlatego codziennie potrzebne jest podawanie insuliny, staranne kontrolowanie poziomu cukru we krwi. W przeciwnym bowiem przypadku człowiekowi grozi śmierć. Z ogółu osób chorych na cukrzycę 5-10 proc. cierpi na cukrzycę typu 1;
cukrzyca typu 2 jest częstszą formą tej choroby. Cierpią na nią zazwyczaj osoby dorosłe lub w starszym wieku, nierzadko – z nadwagą.
Objawy cukrzycy:
Początek cukrzycy typu 1 jest zazwyczaj niespodziewany, raptowny. Jego objawy to:
częstsze oddawanie moczu i zwiększone pragnienie;
suchość w ustach;
mrowienie w stopach;
stałe zmęczenie;
uczucie głodu;
nagły spadek wagi;
pogorszenie się wzroku;
nawracające choroby infekcyjne.
Cukrzyca typu 2 zazwyczaj objawia się nie od razu, dlatego trudniej ją zdiagnozować. Objawy są takie same jak w przypadku cukrzycy typu 1 tylko słabiej odczuwalne. Osoby cierpiące na cukrzycę typu 2 nierzadko lekceważą pierwsze jej objawy, nie poddają się kontrolom, dlatego choroba diagnozowana jest zbyt późno.
Oprócz wspomnianych powyżej warto także zwrócić uwagę na takie objawy jak: spadek wagi; niezdolność do koncentracji uwagi; wymioty i bóle żołądka (często mylone z grypą); mrowienie lub brak czucia w dłoniach i stopach; rozmyte widzenie; źle gojące się rany.
U chorych na cukrzycę typu 2 objawy te mogą być niewyraźne lub człowiek może ich zupełnie nie odczuwać. Znajomość objawów może ustrzec Ciebie i Twoją rodzinę przed chorobą.
Ocena kontroli cukrzycy obejmuje trzy kryteria:
Zalecane wskaźniki kontroli glikemii:
poranna glikemia na czczo 4,4 – 6,6 mmol/l;
glikemia 2 godz. po jedzeniu < 7,5 mmol/l;
hemoglobina glikowana (HbA1c proc.) – do 7proc.
Wskaźniki takie zapewnią nie tylko dobre samopoczucie, ale uchronią również przed powikłaniami. Osiągnięcie ich nie jest to jednak rzeczą łatwą. Chory powinien posiadać wystarczająco dużą wiedzę i umieć ją dobrze zastosować, m.in. znać podstawy odpowiedniej diety, zasady gimnastykowania się. Uczenie się życia z chorobą przewlekłą powinno być stałym procesem. Przy cukrzycy ważne jest właściwe kontrolowanie poziomu cukru we krwi, zbilansowana dieta i stosowanie się do zaleceń lekarza (zażywanie tabletek lub insuliny). Właściwa dieta jest jedną z podstaw leczenia cukrzycy. Chory powinien wiedzieć, jakie produkty mają największy wpływ na wahania zawartości cukru we krwi. Odżywianie się cierpiących na cukrzycę to nie jest jakaś szczególna dieta. Jest to zalecany do spożywania dla wszystkich pokarm, w którym jest dużo błonnika, mało cukru i tłuszczu. To, co człowiek spożywa, ma bezpośredni wpływ na poziom cukru i cholesterolu we krwi.
W Centralnej Przychodni Rejonu Wileńskiego chorych na cukrzycę konsultuje lekarz endokrynolog. W kwestiach komponowania posiłków przy cukrzycy, prowadzenia zdrowego trybu życia, pielęgnacji stóp doradza specjalnie przeszkolona w kwestiach cukrzycy pielęgniarka.
Tygodnik Wileńszczyzny
