Święty Jerzy (urodził się w III wieku w Kapadocji, zmarł 23 kwietnia ok. 303 w Liddzie) – święty Kościoła katolickiego, jeden z Czternastu Świętych Wspomożycieli.
Święty Jerzy może być traktowany jako postać historyczna czego dowodzą źródła naukowe. Tradycyjna legenda o świętym Jerzym opowiada o jego starciu ze smokiem. Nowsza wersja jest syntezą wcześniejszych i późniejszych źródeł hagiograficznych. Omija wątki fantastyczne i przedstawia karierę militarną człowieka w bliższej zgodności z oczekiwaną obecnie realnością.
Najważniejszym pośród późniejszych źródeł jest Złota legenda, której najbardziej znane fragmenty przetłumaczył na angielski w XV wieku William Caxton.
Współczesna legenda
Jerzy urodził się w chrześcijańskiej rodzinie w drugiej połowie III wieku. Chłopak podążył za przykładem ojca, wstępując do armii rzymskiej zaraz po osiągnięciu pełnoletniości. Był dobrym żołnierzem i jego pozycja w wojsku stale wzrastała. Został trybunem ludowym oraz otrzymał tytuł hrabiego. Podczas postoju cezara Dioklecjana w Nikomedii należał do jego osobistej ochrony.
W 303 r. Dioklecjan wydał edykt zezwalający na prześladowania chrześcijan na terenie imperium. Cezar Galeriusz był prawdopodobnym inicjatorem wydania tej decyzji i kontynuował prześladowania podczas swojego panowania (305-311). Jerzy był zmuszany do uczestnictwa w prześladowaniach, chociaż sam był chrześcijaninem i krytykował tę decyzję. Rozwścieczony Dioklecjan nakazał torturować go i zabić.
Po różnych torturach Jerzy został zabity przez ścięcie pod murami miejskimi Nikomedii, 23 kwietnia 303-305 r. Ciało Jerzego wróciło do Lyddi, gdzie zostało pochowane. Wkrótce potem chrześcijanie zaczęli modlić się do niego jako do męczennika.
Święty Jerzy i smok
Opowieść o świętym Jerzym i smoku jest legendą, przybyłą do Europy podczas krucjat i ponownie opowiedziana w formie romansu. Najwcześniejszy znany opis mitu pochodzi z rejonów Kapadocji i powstał na początku XI wieku (w ikonografii Kościoła prawosławnego odpowiadające mu częściowo wizerunki spotyka się od końca VII wieku).
W pełnej rozwiniętej wersji zachodniej smok zrobił sobie gniazdo na źródle, którego woda zaopatrywała miasto Silene (prawdopodobnie późniejsza Cyrena w Libii) lub miasto Lod, zależnie od źródeł. W konsekwencji mieszkańcy musieli prosić smoka o opuszczenie gniazda na czas, gdy nabierali wodę. Każdego dnia oferowali mu owcę, a jeśli jej nie znaleźli, musieli oddać zamiast niej jedną dziewczynę. Ofiara była wybierana przez losowanie. Pewnego razu losowanie wskazało księżniczkę (czasem wymieniane jest jej imię – Sabra). Monarcha żebrał o jej życie, jednak bez rezultatu. Gdy była już przyszykowana do złożenia w ofierze, w pobliżu źródła pojawił się święty Jerzy. Stanął twarzą w twarz ze smokiem, obronił się znakiem krzyża, po czym pokonał bestię i uratował księżniczkę. Wdzięczne miasto porzuciło pogaństwo i przeszło na chrześcijaństwo.
Patronat
Święty Jerzy jest patronem wielu krajów, w tym Anglii, Gruzji, Portugalii, Holandii, Niemiec, Szwecji, Litwy, Rosji, Bośni, Serbii, Czarnogóry i Etiopii, patronem chrześcijan palestyńskich, patronem archidiecezji białostockiej, wileńskiej oraz diecezji pińskiej. Jest również patronem wielu miast i regionów: Reffary, Neapolu, Katalonii, jak i uzdrowiska w Lądku Zdroju.
Pod wezwaniem świętego Jerzego powstało wiele bractw rycerskich oraz zgromadzeń zakonnych i zakonów rycerskich m.in.: Zakon św. Jerzego z Karyntii, Zakon św. Jerzego z Alfamy.
Święty Jerzy jest również patronem wędrowców, górników, żołnierzy, kowali, bednarzy, artystów, więźniów oraz skautów i harcerzy. W większości środowisk harcerskich 23 kwietnia jest obchodzony jako Dzień św. Jerzego – patrona całego światowego skautingu.
Rolnicy również uważają świętego za patrona.
Ikonografia
Ikonografia chrześcijańska przedstawia świętego w walce ze smokiem. Czasem przedstawiany jest w scenie męczeństwa (ścięcie mieczem). Legenda ta powstała jednak dopiero w XII wieku.
Atrybuty
Atrybutami Jerzego są: anioł z wieńcem laurowym lub z koroną, baranek, biała chorągiew lub lanca z czerwonym krzyżem, koń, palma męczeństwa oraz m.in. przedmioty jego męki – gwoździe, kamień młyński i koło do łamania kości, miecz, smok u stóp, smok zabity.
Heraldyka
Postać świętego Jerzego występuje w herbach wielu państw, państw historycznych i miejscowości przedstawiając świętego Jerzego zabijającego smoka (jako element w heraldyce).
