Protestanci a luteranie
Pojęcie „protestantyzm” ma dość szerokie znaczenie. Obok luteranów, kalwinów, metodystów i baptystów mianem protestantów określamy także szereg wspólnot mających niezależny charakter i ustrój kanoniczny. Pierwszą historyczną i genetyczną gałęzią protestantyzmu jest ewangelicyzm lub Kościoły reformacyjne, tzn. wywodzące się bezpośrednio z reformacji – luteranie i ewangelicy reformowani (tzw. kalwini, pochodzący od uczniów Jana Kalwina).

Według danych spisu ludności z roku 2011, na Litwie mieszka prawie 18,4 tys. luteranów (0,6 proc. ogółu mieszkańców) i ponad 6,7 tys. ewangelików reformowanych (0,22 proc.).

Zwierzchnikiem Kościoła ewangelicko-augsburskiego na Litwie jest biskup Mindaugas Sabutis. Kościół liczy 56 parafii. Główna siedziba znajduje się w Wilnie przy ul. Niemieckiej 20. Pierwszy luterański zbór powstał tutaj w roku 1555, jednak spłonął. Nowa murowana świątynia przetrwała kilka pożarów. W obecnej postaci kościół powstał w XVIII wieku. Po pożarze w roku 1945 władze komunistyczne urządziły w nim salę do gry w piłkę. Do luteranów kościół powrócił w 1991 roku.

Superintendentem generalnym Kościoła ewangelicko-reformowanego na Litwie (kalwinów) jest ks. Tomas Šernas. Kościół liczy 14 parafii. Siedziba Synodu mieści się w Birżach (ul. Reformatų 1), siedziba Konsystorza znajduje się w Wilnie przy ul. Zawalnej 20. Pierwszy zbór kalwiński w grodzie nad Wilią wzniesiono na wprost kościoła św. Michała. W 1640 świątynia została zburzona, po czym przeniesiono ją za wały miejskie – powstał wówczas drewniany zbór otoczony cmentarzem kalwińskim. Obecny zbór murowany wzniesiono w latach 1830-1835. W czasach sowieckich kościół kalwiński został zamieniony na kino „Kronika”. Świątynię zwrócono wiernych dopiero w roku 1991.

Wyznawcami kalwinizmu byli m.in Radziwiłłowie – najpotężniejszy litewski ród magnacki herbu Trąby Odmienne. W XVI w. ród podzielił się na kilka linii, z których dwie przyjęły kalwinizm, z czego jedna tylko przez 2 pokolenia i pod koniec XVI w. przeszła na katolicyzm, ale druga pozostała mu wierna aż do wygaśnięcia rodu pod koniec XVII wieku.

W poszukiwaniu tego, co łączy
Kościoły luterańskie na całym świecie tworzą założoną w 1947 roku Światową Federację Luterańską z siedzibą w Genewie. Z uwagi na fakt, że luteranie są najsilniejszą i najbardziej zorganizowaną grupą wyznaniową, wywodzącą się z reformacji, to właśnie z nimi od czasów Soboru Watykańskiego II Kościół katolicki prowadzi oficjalny dialog teologiczny. Najważniejsze jego dotychczasowe osiągnięcia to podpisana w 1999 roku przez Papieską Radę ds. Popierania Jedności Chrześcijan oraz Światową Federację Luterańską „Wspólna deklaracja o usprawiedliwieniu” oraz wspólny raport „Od konfliktu do komunii” z 2013 roku, opracowany przez komisję mieszaną złożoną z teologów obydwu wyznań.

Zwierzchników Kościoła ewangelicko-augsburskiego i ewangelicko-reformowanego można spotkać także podczas różnych przedsięwzięć organizowanych w Kościele katolickim: obecni byli m.in. na beatyfikacji bp. Teofila Matulionisa, czy podczas Kongresu Miłosierdzia. W 2014 roku odbyło się Święto Rodzin w obronie wartości chrześcijańskich, a zorganizowane zostało wspólnie przez Kościoły chrześcijańskie na Litwie: katolicki, ortodoksyjny, ewangelicko-augsburski (luterański) i ewangelicko-reformowany (kalwini). Luteranie też uczestniczą w procesji światła, organizowanej co roku na zakończenie Tygodnia Miłosierdzia, w przededniu Niedzieli Przewodniej. Wtedy też jedna ze stacji modlitewnych odbywa się w zborze luterańskim.

Świętowanie rozwodu?
Hierarchowie Kościoła katolickiego byli obecni podczas przedsięwzięć związanych z rocznicą reformacji. Wywołało to także niezadowolenie i krytykę: czy należy świętować wydarzenie, które – będące bolesną i wciąż niezagojoną głęboką raną – przyniosło kolejny podział w chrześcijaństwie. To mniej więcej tak, jakby wieloletnie małżeństwo nagle rozpadło się, a po latach wspólnie zaczęło świętować rocznicę ogłoszenia rozwodu. Niektórzy krytycy takich obchodów przytaczają argument, że wspólnie uczestnicząc w obchodach rocznicowych, obydwie strony wyrzekają się własnej tożsamości.

Tymczasem deklaracja podpisana przez papieża Franciszka i Światową Federację Luterańską zakłada, że w 500-lecie reformacji obydwie strony „opłakują przed Chrystusem, że niegdyś wspólnie zraniły widzialną jedność Kościoła”. W deklaracji bezwzględnie odrzucono wszelką nienawiść i przemoc, minioną i obecną, zwłaszcza stosowaną w imię religii.

Kościoły upamiętniające 500-lecie reformacji nie dążą do zamazania dzielących ich wciąż różnic lub stworzenia nowego modelu chrześcijaństwa w wersji „light”. Pragną natomiast wspólnie podziękować Stwórcy za dary Słowa Bożego i Ewangelii, którym nieustannie żywią się obydwie wspólnoty i rozpoznają we własnym, codziennym życiu duszpasterskim.

**
Powszechnie przyjmuje się, że protestantyzm, jako odrębny odłam chrześcijaństwa, wyłonił się po 1517 roku. Za symboliczną datę jego narodzin przyjmuje się dzień 31 października tegoż roku, kiedy to niemiecki mnich augustiański Marcin Luter miał przybić na drzwiach kościoła katolickiego w Wittenberdze 95 tez podważających katolickie prawdy wiary, a zwłaszcza naukę o odpustach. Tymczasem znawcy zagadnienia są obecnie przekonani, że ani w tym dniu, ani potem, ani w żadnym innym mieście Luter owych tez nie przybił, a cała sprawa jest późniejszym o kilkanaście lat wymysłem jego przyjaciela i ucznia – Filipa Melanchtona. Niemniej jednak ostatni dzień października uznaje się powszechnie za początek nie tylko luteranizmu, ale i całej reformacji.

Protestantyzm, którego luteranizm jest częścią, stanowi drugą pod względem liczby wyznawców, po katolicyzmie, gałąź chrześcijaństwa. Liczy ok. 400 mln członków. Kościoły ewangelickie są najliczniejsze w protestantyzmie – obecnie na całym świecie żyje ok. 60 mln luteranów i ponad 70 mln ewangelików reformowanych. Do nurtu ewangelickiego zaliczają się też metodyści, choć ich powstanie przypada na rok 1738.

Drugim wielkim prądem w protestantyzmie są tzw. Kościoły wolne, zwane też niekiedy ewangelicznymi lub ewangelikalnymi dla odróżnienia od ewangelickich. Powstanie ich wiąże się z tzw. II reformacją, jaka dokonała się już wśród samych protestantów, głównie w Stanach Zjednoczonych na przełomie XVIII i XIX wieku. W ten sposób powstały takie wspólnoty wyznaniowe jak: baptyści, darbyści, chrześcijanie ewangeliczni, adwentyści dnia siódmego, mennonici, itp. Trzecim dużym, a przy tym bardzo dynamicznie rozwijającym się obecnie, nurtem protestantyzmu jest pentekostalizm, czyli ruch zielonoświątkowy.

**

Oddzielną grupę stanowią wspólnoty, wywodzące się z protestantyzmu, ale które tak daleko odeszły w swym nauczaniu od wielu podstawowych zasad chrześcijaństwa, że trudno je zaliczać do chrześcijańskich, więc i protestanckich. Są to m.in. świadkowie Jehowy – podważający wiarę w Trójcę Świętą i bóstwo Chrystusa, mormoni – mający własną Biblię w postaci Księgi Mormona (złożonej zresztą z 11 innych ksiąg) i uznający w praktyce swego założyciela Josepha Smitha za równego Chrystusowi, kwakrzy (Towarzystwo Przyjaciół) – odrzucający liturgię i sakramentologię.

Teresa Worobiej (na podst. wiara.pl, opoka.org, aleteia.pl, liuteronai.lt)

Tygodnik Wileńszczyzny