MSZ i Kwatera Główna NATO udostępniają odtajnione analizy, notatki, raporty i sprawozdania nt. Polski w l. 1987–1991.
Materiały zostały odtajnione z inicjatywy polskiego MSZ na podstawie formalnego wniosku złożonego przez Stałe Przedstawicielstwo RP przy NATO. W rezultacie Sojusz odtajnił 56 dokumentów zajmujących łącznie ponad 250 stron tekstu, ilustrującego upadek komunizmu i budowę demokratycznej Polski.
Prezentowane archiwalia były dotychczas tajne i jak dotąd nie były wykorzystywane przez badaczy i historyków. Wśród udostępnionych dokumentów znajdują się zarówno materiały wytworzone przez Kwaterę Główną NATO, jak też dokumenty sporządzone przez poszczególne państwa członkowskie.
Upublicznione materiały to m.in. opracowania dotyczące sytuacji wewnętrznej w Polsce i w całej Europie Środkowej i Wschodniej. Analitycy Sojuszu wiele uwagi poświęcali m.in. fali strajków, jaka ogarnęła PRL w roku 1988 i sytuacji politycznej i gospodarczej państwa. Duże zainteresowanie krajów NATO wzbudziły przygotowania i rozmowy Okrągłego Stołu. Tuż po ich rozpoczęciu, w lutym 1989 roku, Sojusz oceniał, że „najbliższych kilka miesięcy może być okresem decydującym dla losów powojennej Polski", a zawarte w kwietniu 1989 r. porozumienie, określono mianem „historycznego kroku na drodze do pluralizmu i wolności".
Znaczna część dokumentów dotyczy zmiany ustrojowej w Polsce, czyli wyborów z 4 czerwca 1989 roku i utworzenia rządu Tadeusza Mazowieckiego (pierwszego od ponad 40 lat niekomunistycznego rządu w Europie Środkowej i Wschodniej). Wynik wyborów został oceniony jako „upokorzenie" strony partyjno-rządowej, a powołanie „rządu, którym nie kieruje partia komunistyczna", uznano, za „wydarzenie o historycznym znaczeniu".
Ciekawym elementem pojawiającym się w odtajnionych dokumentach są notatki z wizyt składanych w Polsce oraz wizyt składanych przez polskich polityków. Wśród prezentowanego materiału znajdują się m.in. notatki z wizyt Margaret Thatcher, Michaiła Gorbaczowa czy François Mitterranda w Polsce, jak też materiały z podróży Tadeusza Mazowieckiego do Włoch i Stolicy Apostolskiej oraz do ZSRR.
Za bardzo ważne uznać należy także protokoły posiedzeń Rady NATO dotyczące wydarzeń w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem protokołu posiedzenia z lipca 1991 roku, w którym wziął udział prezydent Lech Wałęsa wizytujący siedzibę Sojuszu w Brukseli. Wizytę prezydenta RP w Kwaterze Głównej NATO nazwano „kolejnym kamieniem milowym w dążeniu Sojuszu do rozwijania stosunków z narodami Europy Wschodniej i Środkowej w duchu zaufania, przyjaźni i współpracy".
Stałym zainteresowaniem NATO cieszyły się także reakcje ZSRR na wydarzenia w Polsce i stan stosunków polsko-radzieckich widzianych w kontekście przejęcia władzy przez opozycję przy jednoczesnej przynależności Polski do Układu Warszawskiego. Wg ocen Sojuszu ZSRR nie planował użycia „sił wojskowych, aby narzucić decyzje polityczne Warszawie".
Intersującym uzupełnieniem całego zbioru są dokumenty wywiadowcze Sojuszu ilustrujące m.in. zainteresowanie działaniami Wojska Polskiego w związku z sytuacją na Litwie w styczniu 1991 roku.
Fragmenty odtajnionych dokumentów NATO oraz pełna lista odtajnionych dokumentów znajduje się na stronie http://www.msz.gov.pl/pl/ministerstwo/historia/wydarzenia/przelom_polityczny_z_1989_roku_w_tajnych_dokumentach_nato
na podstawie www.msz.gov.pl
