Stała opieka nad miejscami pamięci narodowej
MKiDN otacza całoroczną opieką prawie 100 polskich cmentarzy i kwater wojennych na świecie. W 2023 roku na ten cel przekazano łącznie ponad 2 miliony złotych. Finansowane są prace mające na celu utrzymanie należytego porządku, pielęgnację roślinności, bieżącą konserwację elementów upamiętniających, a także naprawy.
Ukraina
Najwięcej miejsc pamięci objętych stałą opieką – ponad 70 obiektów – znajduje się na Ukrainie. Wśród nich są m.in. znajdujące się we Lwowie: cmentarz Orląt Lwowskich, kwatera powstańców listopadowych – tzw. „Żelazna Kompania” i kwatera powstańców styczniowych – tzw. „Górka Powstańcza” zlokalizowane na Cmentarzu Łyczakowskim, a także kwatera Obrońców Lwowa i Kresów Wschodnich na Cmentarzu Janowskim. Do bardziej rozpoznawalnych miejsc należą także Polski Cmentarz Wojenny w Kijowie-Bykowni, kwatera poległych w kampanii wrześniowej żołnierzy Wojska Polskiego w Mościskach czy groby polskiej inteligencji zamordowanej w 1941 roku przez Niemców w Czarnym Lesie koło Stanisławowa (Iwano-Frankiwska).
Opieką zostały również otoczone liczne miejsca pochówku żołnierzy Legionów Polskich, jak chociażby w Kostiuchnówce, Rafajłowej czy Pasiecznej, oraz osiem miejsc spoczynku żołnierzy Wojska Polskiego poległych w wojnie polsko-bolszewickiej, znajdujące się m.in. w Zadwórzu, Dytiatynie, Kijowie, Busku i Rohatynie.
Ze środków MKiDN prowadzone są także prace związane z uporządkowaniem i zabezpieczeniem przed zniszczeniem miejsc pamięci z wojny polsko-ukraińskiej i upamiętnień Polaków pomordowanych przez Ukraińców w latach 1943-1946.
Cmentarze w Azji Centralnej i na Bliskim Wschodzie
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego od wielu lat finansuje opiekę nad polskimi cmentarzami w Azji Centralnej i na Bliskim Wschodzie, które są związane z żołnierzami Armii gen. Władysława Andersa i cywilną ludnością deportowaną do ZSRR. Wyłoniony w przetargu publicznym wykonawca odpowiada za utrzymanie i pielęgnację 22 polskich cmentarzy wojennych: w Kazachstanie (4 obiekty), Kirgistanie (1) i Uzbekistanie (17), a także polskiego pomnika w Taszkiencie. Z kolei opieka nad 8 cmentarzami na Bliskim Wschodzie, w tym 5 w Iranie, 2 w Izraelu i 1 w Libanie, jest realizowana ze środków przyznanych w ramach Programu Ministra „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą”.
Włochy
We Włoszech MKiDN od kilku lat koordynuje sprawowanie stałej opieki konserwatorskiej nad trzema polskimi cmentarzami wojennymi żołnierzy II Korpusu gen. Władysława Andersa: na Monte Cassino, w Loreto i Bolonii. Dodatkowo w tym roku taką samą opieką objęto kwaterę na cmentarzu w Santa Maria Capua Vetere koło Neapolu, gdzie spoczywają polscy ochotnicy zmarli podczas formowania oddziałów polskich, które weszły później w skład Armii Hallera.
Remonty polskich miejsc pamięci
Oprócz stałej opieki nad wybranymi miejscami pamięci narodowej, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego corocznie przeznacza środki finansowe na renowacje grobów, kwater i cmentarzy wojennych. Od 2017 roku Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego sfinansowało prace przy miejscach pamięci w 17 krajach – na Ukrainie, Białorusi, Węgrzech, Litwie i Łotwie, w Uzbekistanie, Iranie, Libanie, Rumunii, Serbii, Francji, Włoszech, Niemczech, Norwegii, Tanzanii, Ugandzie oraz Indiach.
Przywracanie pamięci
Duże znaczenie mają projekty przywracające tożsamość pochowanym poprzez ich imienne upamiętnienie. W resorcie kultury od 2017 roku jest prowadzony, w oparciu o badania historyczne oraz genetyczne badania porównawcze, projekt „Zaginieni, ale nie zapomniani żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie”.
W 2023 roku ustalono tożsamość 5 kolejnych żołnierzy 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka, co będzie podstawą do umieszczenia ich nazwisk na bezimiennych dotąd grobach na Polskim Cmentarzu Wojennym w Langannerie we Francji.
W Niemczech zakończyła się rewaloryzacja kwatery robotników przymusowych na Cmentarzu Głównym w Stuttgarcie. Dzięki przeprowadzonej kwerendzie archiwalnej oraz badaniom historycznym udało się ustalić nazwiska 226 polskich obywateli spoczywających w tym miejscu, którzy zginęli lub zostali zamordowani w czasie II wojny światowej, a także zmarli już po wyzwoleniu jako tzw. dipisi. Tablice z ich nazwiskami zostały ustawione na wyremontowanej kwaterze.
Dzięki współpracy MKiDN z norweskim Ministerstwem Kultury możliwe było imienne upamiętnienie Polaka zmarłego w Norwegii w czasie II wojny światowej: jeńca wojennego, starszego marynarza Kazimierza Gajdy-Kaczyńskiego spoczywającego w zbiorowej kwaterze żołnierzy sowieckich na cmentarzu w Stavanger.
Od 2020 roku prowadzone są projekty związane z polskimi miejscami pamięci w Rumunii. W wyniku trwających jeszcze prac renowacyjnych Polskich Kwater Wojennych w Krajowej, Pitești oraz grobu w Roșiorii de Vede odnowione zostaną miejsca spoczynku internowanych żołnierzy Wojska Polskiego i cywilnych uchodźców z września 1939 roku, w tym uczytelnione i poprawione inskrypcje nagrobne.
We współpracy z Ambasadą RP w Bernie, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego realizuje na cmentarzu w Biel/Bienne imienne upamiętnienie 9 żołnierzy 2. Dywizji Strzelców Pieszych, zmarłych podczas internowania w Szwajcarii w okresie II wojny światowej.
Inf. MKiDN
