Konferencję poprzedziła premiera gry edukacyjnej „Znaj Znak – Kresy”, którą testowała na Przystanku Historia młodzież szkolna z Technikum Kinematograficzno-Komputerowego im. Krzysztofa Kieślowskiego w Warszawie. Spotkanie otworzył dyrektor Biura Edukacji Narodowej IPN Adam Hlebowicz, autor komentarza historycznego do gry. O samej grze i jej zasadach opowiedział młodzieży Łukasz Pogoda, po czym nastąpiła kilkunastominutowa rozgrywka z udziałem licznych zawodników.

Za pomocą 133 symboli gra przedstawia niezwykłą historię Kresów. Dynamiczna rozgrywka umożliwia błyskawiczną podróż po wschodnich rubieżach dawnej Rzeczypospolitej i poznanie zapomnianych kresowych bohaterów, najciekawszych miejsc i zabytków wielokulturowego pogranicza. Podobnie jak pozostałe gry z serii także „Znaj Znak – Kresy” nie wymaga od graczy żadnej wiedzy, gdyż rozgrywka opiera się na spostrzegawczości, a wiedza przychodzi sama podczas zabawy.

Podczas konferencji prasowej zastępca dyrektora Wydawnictwa IPN Arkadiusz Wingert zaprezentował najnowsze publikacje IPN poświęcone tematyce kresowej, a redaktor naczelny „Biuletynu IPN” Jan Ruman opowiedział o nowym numerze pisma, w którym oprócz wielu tekstów dotyczących historii Kresów Wschodnich można znaleźć dodatek specjalny w postaci obszernej recenzji książki „Dalej jest noc”.

Wśród publikacji Instytutu Pamięci Narodowej o Kresach Wschodnich są m.in. takie pozycje jak:

Grzegorz Rąkowski, Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP, t. 1: Województwo wileńskie, Warszawa 2017, 472 s., ISBN 978-83-8098-093-9

Pierwsza z planowanego cyklu publikacji poświęconych siedzibom ziemiańskim na ziemiach wschodnich II RP, ich dziejom oraz znanym i mniej znanym właścicielom i mieszkańcom. Uwzględniono nie tylko pałace i zamki, lecz także wiele obiektów mniejszych i skromniejszych, mało znanych lub pomijanych w literaturze fachowej i w przewodnikach turystycznych. Niemal wszystkie obiekty autor opracowania odwiedził osobiście (niektóre po kilka razy), wykonując przy tej okazji dokumentację fotograficzną, badając ich obecny stan zachowania oraz sposób użytkowania.

Artur Ochał, Na litewskiej rubieży. Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza „Grodno” (1929-1939), Warszawa 2017, ISBN 978-83-8098-148-5

We wrześniu 1924 r. w związku z trudną sytuacją w zakresie bezpieczeństwa na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej utworzony został Korpus Ochrony Pogranicza. Była to specjalna formacja wojskowa powołana do ochrony granicy państwowej i bezpieczeństwa publicznego na pograniczu, podległa w czasie pokoju Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, a pod względem wojskowym i wojennym – Ministerstwu Spraw Wojskowych. Służbę w Korpusie pełnili oficerowie i podoficerowie oraz szeregowcy służby czynnej, czasowo przydzieleni z różnych jednostek armii. W latach 1924-1927 oddziały KOP stopniowo przejęły całkowitą ochronę granicy polsko-radzieckiej, polsko-łotewskiej i polsko-litewskiej oraz niewielkich fragmentów granic polsko-niemieckiej i polsko-rumuńskiej, a w 1939 r. także granicę polsko-węgierską.

Głównym celem książki jest analiza dziejów Brygady KOP „Grodno”, przedstawienie genezy jej utworzenia w lipcu 1929 r., procesu formowania, struktury i kolejnych zmian, a także obsady kierowniczej podczas realizacji najważniejszych zadań w ochronie granic polsko-litewskiej i fragmentu polsko-niemieckiej oraz przygotowań do ewentualnego konfliktu zbrojnego.

Paweł Rokicki, Ku Ostrej Bramie. Wileńska i nowogródzka Armia Krajowa w obronie ziemi ojczystej, Warszawa 2016, 424 s., ISBN 978-83-8098-065-5

Publikacja zdjęć jest okazją do oddania czci oficerom i żołnierzom AK – obrońcom Ziemi Wileńskiej i Nowogródzkiej. W pierwszej kolejności tym, którzy polegli w walce lub zostali zamordowani w więzieniach i obozach, zarówno okrytym sławą dowódcom polowym, takim jak kpt. Gracjan Fróg „Szczerbiec”, por. Jan Piwnik „Ponury” czy ppor. Anatol Radziwonik „Olech”, jak i tysiącom szeregowych partyzantów, do dziś często bezimiennych. Sylwetki wielu z nich uwiecznione zostały na zamieszczonych w albumie fotografiach.

Alina Zavadzka, Duszpasterstwo polskie na Wileńszczyźnie w okresie sowieckim (1944-1990), Białystok 2017, 278 s., Seria wydawnicza Oddziału IPN w Białymstoku, tom 30, ISBN 978-83-62357-18-5

Autorce udało się pokazać główne metody działań ateistycznych władz sowieckich wobec katolików polskich. Zwróciła też uwagę na wzajemną nieufność w relacjach polsko-litewskich, ciągnącą się przez cały czas prześladowań. Pokazała również chronologię antykatolickiej polityki władz, która cechowała się raz natężeniem, a raz liberalizacją.

Od Vixdum Poloniae unitas do Totus tuus Polaniae populus. Wileńska prowincja kościelna w latach 1925-1992, Studia i materiały pod red. Jarosława Wasilewskiego, Waldemara F. Wilczewskiego, Białystok – Warszawa 2018, 344 s., ISBN: 978-83-8098-393-9

Seria wydawnicza Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, tom: 36

Publikacja w ramach centralnego projektu badawczego IPN „Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce 1944-1989”

W zamyśle organizatorów konferencja miała być okazją do spotkania, prezentacji badań, dyskusji i wymiany doświadczeń dla badaczy zainteresowanych naukowym rozpoznaniem dziejów Kościoła na wschodnich obszarach Rzeczypospolitej. W tekście otwierającym publikację metropolita białostocki abp Edward Ozorowski zwrócił uwagę na różnicę w postrzeganiu Kościoła przez zajmujących się jego dziejami historyków i teologów. Inni autorzy skupili się na kwestiach administracyjnych lokalnych Kościołów: opisali część archidiecezji wileńskiej, która przez blisko pół wieku pozostawała w granicach Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej, scharakteryzowali również historyczne zmiany granic biskupstw na obszarze obecnej diecezji łomżyńskiej. Kolejne artykuły poświęcono skomplikowanym stosunkom narodowościowym panującym w archidiecezji wileńskiej, w diecezji pińskiej oraz w samym Wilnie. Omówiono formy i metody katechizacji na Wileńszczyźnie w drugiej połowie XX w., przybliżono historię Kościoła na Głębocczyźnie w aspekcie zaangażowania wiernych. Nakreślono losy Zgromadzenia Córek Maryi Niepokalanej na Wileńszczyźnie oraz księży pracujących w parafii Wiżajny w diecezji łomżyńskiej. W pewnym związku z sytuacją narodowościową pozostaje referat poświęcony rosyjskojęzycznym czasopismom neounickim „Christijanin” i „K’Sojedinieniju” wydawanym w przedwojennym Wilnie. Książka zawiera też część biograficzną. Uczestnicy konferencji, zachęceni do prezentacji postaw osób zaangażowanych w życie Kościoła, przygotowali referaty dotyczące wybranych zagadnień z działalności bp. Jerzego Matulewicza, bp. Mikołaja Sasinowskiego, ks. Karola Lubiańca, ks. Józefa Marsängera, ks. Michała Sopoćki.

Tom uzupełniają artykuły będące plonem wyjazdów studyjnych do miejsc istotnych na kościelnej mapie regionu – Tykocina i Supraśla oraz do starej fary, najstarszego zachowanego kościoła w Białymstoku.

U polskich stali granic. W 90. rocznicę powstania Korpusu Ochrony Pogranicza, red. Artur Ochał, Michał Ruczyński, Paweł Skubisz, Szczecin – Warszawa 2018, 440 s., ISBN: 978-83-8098-528-5

Korpus Ochrony Pogranicza (1924-1939) był specjalną formacją wojskową, utworzoną w celu ochrony granicy wschodniej i bezpieczeństwa mieszkańców kresów II Rzeczypospolitej Polskiej. Przez piętnaście lat żołnierze KOP czujnie strzegli i zdecydowanie bronili Polski przed sowiecką dywersją i pospolitym bandytyzmem oraz litewskimi bojówkami i zwalczali przemyt na granicy wschodniej. We wrześniu 1939 r. oddziały KOP walczyły przeciwko Niemcom na wielu zagrożonych odcinkach frontu zachodniego, a 17 września, podczas sowieckiej agresji, jako pierwsi stali się jej ofiarami. W 2014 r., w dziewięćdziesiątą rocznicę utworzenia KOP, staraniem pracowników Instytutu Pamięci Narodowej oraz funkcjonariuszy Straży Granicznej w Warszawie odbyła się konferencja naukowa pt. „U polskich stali granic”. Efektem sympozjum jest wydawnictwo pokonferencyjne, obejmujące wystąpienia uczestników. W materiałach znalazły się także dodatkowe opracowania, pomocne czytelnikom poznającym dzieje tej formacji.

Kazimierz Krajewski, Życie i śmierć dla Polski. Partyzancka epopeja Uderzeniowych Batalionów Kadrowych, Warszawa 2018, 376 s. + CD, ISBN 978-83-8098-384-7

Album „Życie i śmierć dla Polski” to dzieje trwających kilka lat walk Uderzeniowych Batalionów Kadrowych, oddziałów partyzanckich sformowanych przez Konfederację Narodu, konspiracyjną organizację wywodzącą się z przedwojennego radykalnego ruchu narodowego, scaloną w 1943 r. Konfederacja Narodu, dostrzegając zagrożenie komunistyczne nadciągające ze wschodu, już w 1942 r postulowała uruchomienie partyzantki polskiej na Kresach Wschodnich w celu wypierania z nich wrogiej partyzantki sowieckiej. „Bronią zdobytą na Niemcach przepędzimy precz bolszewików” – głosiło jedno z haseł konfederackich. Antykomunistyczna partyzancka akcja UBK prowadzona była przy nieżyczliwej niekiedy postawie dowódczych gremiów AK, ulegających nierealnej iluzji co do możliwości porozumienia się ze Związkiem Sowieckim – „sojusznikiem naszych sojuszników”.

Niezależnie od wszelkich trudności partyzanci spod znaku UBK walczyli z obydwoma wrogami wolności naszego kraju – Niemcami i Sowietami. Uderzeniowe Bataliony Kadrowe przeszły długi szlak bojowy – spod Warszawy, przez Podlasie, Białostocczyznę, Prusy Wschodnie, Litwę – na Nowogródczyznę i Wileńszczyznę. Konfederaci uczestniczyli w operacji „Ostra Brama”, walczyli też w szeregach 30. Poleskiej DP AK i Powstaniu Warszawskim. Na trasie działań oddziałów UBK pozostały setki partyzanckich mogił.

Do albumu dołączona jest płyta zawierająca piosenki i utwory poetyckie twórców z kręgu konspiracyjnego pisma „Sztuka i Naród” – w wykonaniu zespołu Contra Mundum.

Na podst. www.ipn.gov.pl