Zgodnie z założeniami dowództwa Armii Krajowej, Powstanie Warszawskie miało na celu wyzwolenie stolicy spod niemieckiej okupacji przed wkroczeniem do niej Armii Czerwonej. AK i władze Polskiego Państwa Podziemnego zamierzały ujawnić się i wystąpić wobec Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (utworzonego w Lublinie i zależnego od woli Stalina) w roli gospodarza – jako jedyna legalna władza niepodległej Rzeczypospolitej.

– W domu i szkole uczono nas patriotyzmu. I tutaj był moment wykazania, że nie tylko słowa ten patriotyzm gloryfikują, tylko nasza postawa była świadcząca o tym, że możemy coś krajowi zaoferować, miastu. Zaoferowaliśmy to, co było najcenniejsze – młode życie. Niestety, zginęło tyle młodych, wspaniałych ludzi. Ale takie były czasy. Wtedy się nie myślało o tym, wtedy myślało się o tym, żeby walczyć z wrogiem. Nie rozpatrywało się wtedy jakoś tych spraw w żadnych kategoriach filozoficznych. Wtedy to był spontaniczny zryw walki przeciwko okupantowi – wspominała Maria Regina Szamborska, uczestniczka Powstania Warszawskiego.

Zarówno powstańcy, jak i cywile, przyjęli wybuch walk o Warszawę z wielkim entuzjazmem, który demonstrowali, wywieszając na ulicach biało­-czerwone flagi. Radości towarzyszył jednak lęk związany ze spodziewaną reakcją Niemców i niepewność co do postępowania Sowietów. Cywile aktywnie wspierali powstańców, dostarczając im żywność, organizując zaplecze dla żołnierzy AK, biorąc udział w opiece nad rannymi, budowie barykad i odgruzowywaniu miasta.

Pułkownik Kazimierz Iranek-­Osmecki, szef Oddziału II (informacyjno-­wywiadowczego) Komendy Głównej AK, tak opisywał potrzebę wzięcia udziału w patriotycznym zrywie: Trzeba było przeżyć pięć lat okupacji w Warszawie, aby czuć to, co czuła ludność i żołnierze. Trzeba było żyć dzień po dniu, godzina po godzinie przez pięć lat w cieniu więzienia na Pawiaku, trzeba było w ciągu tych miesięcy widzieć, jak znikają przyjaciele jeden po drugim, odczuć za każdym razem skurcz serca w piersi, trzeba było codziennie słyszeć odgłosy salw tak, że się już przestawało je słyszeć, przyzwyczaić się do nich, jak do dzwonów kościelnych, trzeba było milcząco asystować na rogu ulicy w smutny zimowy wieczór lub świetlisty poranek wiosenny, przy egzekucji dziesięciu, dwudziestu, pięćdziesięciu przyjaciół, braci lub nieznajomych, wziętych przypadkowo z tłumu, spędzonych pod mur, z ustami zaklejonymi gipsem i oczami wyrażającymi rozpacz lub dumę. Trzeba było to wszystko przeżyć, aby zrozumieć, że Warszawa nie mogła się nie bić.

Powstanie Warszawskie, planowane na kilka dni, upadło 3 października po 63 dniach heroicznej walki. W jego wyniku zginęło od 16 tys. do 18 tys. żołnierzy AK i od 150 tys. do 180 tys. cywilów. Po kapitulacji Warszawa została doszczętnie zniszczona przez Niemców. Chociaż w sensie militarnym powstanie zakończyło się klęską, pamięć o tym zrywie była pielęgnowana przez kolejne pokolenia Polaków, kształtując ich przywiązanie do idei niepodległości.

Po II wojnie światowej władze komunistyczne traktowały powstańców, podobnie jak innych żołnierzy AK i organizacji niepodległościowych, wyjątkowo podejrzliwie. Uznawani za wrogów Polski „ludowej” byli prześladowani i napiętnowani jako „zdrajcy”, którzy wywołali „bezcelowe powstanie”. Aresztowania dotknęły dowódców wolnościowego zrywu, którym stawiano absurdalny zarzut zdrady Ojczyzny. Wielu zostało skazanych w sfingowanych procesach.

Ale komunistom nigdy nie udało się złamać wolnościowego ducha bohaterów Powstania Warszawskiego. Dziś, po 74 latach od wybuchu walk o Warszawę, ich heroizm jest dla nas moralnym drogowskazem i bezcenną lekcją patriotyzmu.

IPN apeluje uczcić pamięć Powstania Warszawskiego w środę, 1 sierpnia 2018.

„O godzinie 17:00, gdy w całej Polsce zawyją syreny, zatrzymajmy się i uczcijmy chwilą ciszy tych, którzy walczyli za naszą wolność” – zachęca IPN.

Instytut Pamięci Narodowej oddaje hołd Powstańcom Warszawskim, uczestnicząc w uroczystościach państwowych i organizując wiele wydarzeń w całej Polsce:

WARSZAWA

27 lipca 2018 – akcja społeczna wspólnego porządkowania kwatery Żoliborskich Powstańców ze Zgrupowania Żywiciela Armii Krajowej na warszawskich Wojskowych Powązkach współorganizowana przez Oddział IPN w Warszawie
29 lipca 2018 – wiceprezes IPN prof. Krzysztof Szwagrzyk wziął udział w spotkaniu Powstańców Warszawskich z Prezydentem RP Andrzejem Dudą i Prezydent m. st. Warszawy Hanną Gronkiewicz-Waltz w Parku Wolności przy Muzeum Powstania Warszawskiego
29 lipca 2018 – Wakacyjne spacery z historią. Cmentarz Wojskowy na Powązkach – groby bohaterów Powstania Warszawskiego
30 lipca 2018 – dodatek historyczny IPN w tygodniku „Do Rzeczy”
31 lipca 2018 –wiceprezes IPN Jan Baster weźmie udział w uroczystej polowej mszy św. przy Pomniku Powstania Warszawskiego oraz Apelu Poległych na Pl. Krasińskich.

1 sierpnia 2018:

Akcja Biura Edukacji Narodowej IPN „Pokaż, że pamiętasz!”

od godz. 11.00 – Cmentarz Wojskowy na Powązkach, kwatera „Ł” – pracownicy Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN wraz z wolontariuszami będą prezentować na „Łączce” efekty przeprowadzonych tam prac poszukiwawczych i ekshumacyjnych

godz. 13.15 – Pomnik gen. Stefana Roweckiego „Grota” – wiceprezes IPN dr Mateusz Szpytma złoży kwiaty pod pomnikiem

godz. 14.00 – uroczystości przy Pomniku Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej z udziałem wiceprezesa Instytutu prof. Krzysztofa Szwagrzyka

godz. 17.00 – Godzina „W” – prof. Krzysztof Szwagrzyk odda hołd Powstańcom pod pomnikiem Gloria Victis na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

godz. 19.30 – uroczystości na Cmentarzu Powstańców Warszawy na Woli, przy Pomniku „Polegli –Niepokonani” z udziałem wiceprezesa IPN Jana Bastera

godz. 21.00 – rozpalenie Ogniska Pamięci na Kopcu Powstania Warszawskiego, w uroczystości udział weźmie wiceprezes IPN dr Mateusz Szpytma

Żywa lekcja historii „Pierwszy dzień Powstania Warszawskiego na Pradze” (obchody pod patronatem Oddziału IPN w Warszawie)

1-20 sierpnia 2018 – prezentacja wystawy „Generał Tadeusz Bór-Komorowski”, przygotowanej przez Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej (Centrum Edukacyjne Przystanek Historia, ul. Marszałkowska 21/25)

5 sierpnia 2018 – uroczystości upamiętniające zdobycie przez Batalion „Zośka” obozu „Gęsiówka”, weźmie w nich udział dr Mateusz Szpytma.

BIAŁYSTOK

1 sierpnia 2018 – przedstawiciele oddziału IPN w Białymstoku wezmą udział w obchodach 74. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego, organizowanych przez Prezydenta Miasta Białegostoku i Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej o godz. 17:00 pod pomnikiem „Żołnierzy Armii Krajowej” przy ul. J. Kilińskiego. Podczas uroczystości będzie można otrzymać od pracowników OBEN IPN w Białymstoku materiały edukacyjne związane z Powstawaniem Warszawskim.

Oddział IPN w Białymstoku zaprasza do udziału w akcji składania życzeń i podziękowań mieszkańcom regionu, którzy brali udział w Powstaniu Warszawskim.

CZĘSTOCHOWA

1 sierpnia 2018 – audycja (na żywo) w Radiu Jasna Góra na temat Powstania Warszawskiego, z udziałem Adama Kurusa (OBEN IPN Katowice)
DĄBRÓWNO (pow. Ostróda)

1 sierpnia 2018 – uroczysty apel z udziałem przedstawiciela gdańskiego IPN ku czci uczestników Powstania Warszawskiego o „godzinie W” przy pomniku Powstania Sierpniowego. Po apelu odbędzie się uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej Mikołaja Wasika, pierwszego wójta polskiego Dąbrówna, uczestnika Powstania Warszawskiego ps. „Wąsaty”, żołnierza Zgrupowania NSZ „Chrobry II”, ojca poległej na Woli 17 sierpnia 1944 roku córki Zosi, łączniczki Zgrupowania.

GDAŃSK

1 sierpnia 2018 – pracownicy Oddziału IPN w Gdańsku wezmą udział w uroczystościach organizowanych przez samorząd, organizacje kombatanckie i Muzeum II Wojny Światowej, pod pomnikami i miejscami upamiętniającymi Powstanie Warszawskie i Armię Krajową oraz zapalą znicze na grobach Janiny i Jana Krahelskich spoczywających na Cmentarzu Centralnym Srebrzysko. Zachęcamy mieszkańców Gdańska, by odwiedzili to miejsce i pokłonili się rodzicom Krystyny Krahelskiej „Danuty”, sanitariuszki Powstania Warszawskiego, której twarz uwieczniona została w pomniku warszawskiej Syrenki.

GRUDZIĄDZ

28 lipca – 1 sierpnia 2018 – uroczystości upamiętniające wybuch Powstania Warszawskiego pod patronatem Oddziału IPN w Gdańsku.

KATOWICE

1 sierpnia 2018 – projekcja filmu: „Sierpniowe niebo. 63 dni chwały”, scen. i reż. Ireneusz Dobrowolski, (Przystanek Historia Centrum Edukacyjnym IPN w Katowicach im. Henryka Sławika, ul. św. Jana 10, III piętro, godz. 12.00). Wstęp wolny!

1 sierpnia 2018 – Godzina „W” na katowickim rynku. Śląski Hufiec ZHP zaprasza o godz. 16.45, pod Pomnik Harcerzy w Katowicach na uroczystość upamiętniającą 74 rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego.

KRAKÓW

1 sierpnia 2018 – przedstawiciele IPN wezmą udział w uroczystościach organizowanych przez Światowy Związek Żołnierzy AK Okręg Małopolska, prezydenta Krakowa i Muzeum AK w Krakowie.

LUBLIN

1 sierpnia 2018 – przedstawiciele IPN wezmą udział w obchodach organizowanych przez władze samorządowe oraz Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Lublin.

ŁÓDŹ

31 lipca 2018 – spacer „Wspomnienie o Powstańcach Warszawskich pochowanych na Starym Cmentarzu w Łodzi”
1 sierpnia 2018 – uroczystości na Starym Cmentarzu przy ul. Ogrodowej 39 (część katolicka).

PIOTRKÓW TRYBUNALSKI

1 sierpnia 2018 – złożenie kwiatów i zapalenie zniczy na mogiłach Powstańców na cmentarzu rzymskokatolickim przy ul. Cmentarnej, godz. 17.00.

POZNAŃ

4 sierpnia 2018 – Gra terenowa „Wielkopolanie w Powstaniu Warszawskim”.

RZESZÓW

1 sierpnia 2018, godz. 17.00 – Apel Poległych, podczas którego zostaną złożone kwiaty pod Pomnikiem Pamięci Armii Krajowej Podokręgu Rzeszów przy Placu Armii Krajowej.

1 sierpnia 2018, godz. 18.00 – msza święta.

1 sierpnia 2018 – warsztaty edukacyjne dla dzieci i młodzieży w wieku 7-16 lat poświęcone tematyce Powstania Warszawskiego.

SIERADZ
1 sierpnia 2018 – spotkanie przy mogile ks. Apolinarego Leśniewskiego, kapelana Armii Krajowej w Powstaniu Warszawskim (cmentarz parafialny, ul. Wojska Polskiego), godz. 12.00.

SOPOT

1 sierpnia 2018 – pracownicy Oddziału IPN w Gdańsku wezmą udział w uroczystościach organizowanych przez samorząd i organizacje kombatanckie pod pomnikami i miejscami upamiętniającymi Powstanie Warszawskie i Armię Krajową.

Na podst. ipn.gov.pl