Polską początkowo rządziła Elżbieta Łokietkówna (matka Ludwika), a po jej śmierci rada królewska, której członkowie wywodzili się spośród szlachty małopolskiej. Ludwik skupiał się głównie na rozwoju Węgier, nie do końca wywiązując się z umowy z Kazimierzem, nie czyniąc żadnych kroków w kierunku odzyskania dla Polski Pomorza (zrzeka się tytułu pana Pomorza). Ponadto Polska traci Santok i Drezdenko na rzecz Brandenburgii, ziemie włodzimierską na rzecz Litwy, zaś Ruś Halicka wiąże się z Koroną Węgierską (zarządzana przez węgierskich starostów).

W 1374 roku, w związku z brakiem męskiego potomka, Ludwik Węgierski nadaje szlachcie pierwszy przywilej generalny wydany w Koszycach (przywilej koszycki) w zamian za zapewnienie prawa do tronu jednej ze swoich trzech córek. Przywilej ograniczył główny podatek – poradlne – do dwóch groszy rocznie z łana chłopskiego, zaś gospodarstwa pańskie zostały całkowicie zwolnione z opodatkowania. Ponadto Ludwik zwalniał szlachtę od obowiązku odbudowy i reperacji zamków warownych, wprowadzał odszkodowania dla szlachty za udział w wyprawach pospolitego ruszenia poza granicami kraju. Starostami mieli odtąd zostawać wyłącznie Polacy, zaś inne ziemskie urzędy – mieszkańcy danej ziemi.

Szlachta polska zgodziła się na koronację jednej z córek Ludwika, jednak zażądała zerwania unii personalnej z Węgrami. Po śmierci Ludwika Andegaweńskiego tron węgierski przypadł jego starszej córce – Marii i jej mężowi Zygmuntowi Luksemburczykowi, zaś polski tron miał przypaść Jadwidze (w chwili śmierci ojca miała 9 lat).

Po śmierci Ludwika w Polsce zapanowało bezkrólewie. O tron krakowski zaczął starać się książę mazowiecki Siemowit, zaś w Wielkopolsce doszło do konfliktu między możnymi. Sytuacja zmieniła się, gdy do Krakowa przybyła Jadwiga. Została koronowana na króla Polski jesienią 1384 roku. Jadwiga od 1374 roku była zaręczona z księciem austriackim Wilhelmem Habsburgiem, jednak szlachta polska pragnęła znaleźć „nowego", bardziej godnego męża dla Jadwigi. Wybór padł na księcia Litwy – Jagiełłę.

Przyczyny zawarcia unii
Mimo iż Wielkie Księstwo Litewskie swoją powierzchnią ponad dwukrotnie przewyższało Polskę z 1385 roku, było słabo zorganizowane. Jego obszar pomiędzy XIII wiekiem a połową XV powiększył się dziesięciokrotnie. Swoim obszarem obejmowało tereny wielu kultur (między innymi ruskiej, związanej z religią chrześcijańską już w X wieku) religii i ludów, spośród których Litwini stanowili zdecydowana mniejszość, w dodatku cywilizacyjnie zacofaną. W II połowie XIV wieku na wschodzie zagrożeniem stał się konflikt z Moskwą, zaś na zachodzie Litwa wciąż atakowana była przez Krzyżaków. Litwę trawiły również konflikty wewnętrzne, na co wpływała zasada dziedziczenia tronu książęcego przez wszystkich potomków męskich.

Z polskiej strony za unią z Litwą przemawiała przede wszystkim możliwość zjednoczenia się w walce przeciwko wspólnemu wrogowi, jakim był zakon krzyżacki, a także podbój wschodu. Litwa z kolei jako jedyne państwo pogańskie w ówczesnej Europie rozumiała konieczność przyjęcia chrztu, jednak nie chciała tego czynić za pośrednictwem Krzyżaków. Przyjmując chrzest, odbierała tym ostatnim pretekst do najazdu na ich tereny. Obydwa kraje zainteresowane były dalszą ekspansją na wschód i utrzymaniem zdobyczy ruskich.

Unia w Krewie
14 sierpnia 1385 roku dochodzi do podpisania umowy między poselstwem polskim a Jagiełłą, która zawierała spisane po łacinie warunki, pod jakimi litewski książę miał zostać mężem Jadwigi, a tym samym królem Polski. Przede wszystkim Jagiełło, jak i cała Litwa, miały przyjąć chrzest w obrządku rzymskim (katolicyzm). Związek Polski i Litwy został określony słowem łacińskim applicare, które oznaczało: włączenie, przyłączenie, połączenie, związanie. Różnorodność interpretacji tego słowa wpłynęła na to, ze Jagiełło rozumiał je jako połączenie Litwy i Polski pod jego panowaniem, zaś możni polscy jako wcielenie Litwy do Polski. Jagiełło zobowiązywał się również odzyskać utracone przez Polskę obszary, a także opłacić Wilhelma Habsburskiego za zerwanie zaręczyn.

W wyniku unii zawartej w Krewie na początku 1386 roku Jagiełło przybył do Krakowa, gdzie został ochrzczony – nadano mu imię Władysław. W lutym nastąpił również jego ślub z Jadwigą oraz koronacja na króla Polski. Na Litwie władzę utrzymał brat stryjeczny Jagiełły – Witold, który prowadził własna politykę zagraniczną walcząc z Moskwą i Tatarami.

W 1401 roku doszło do odnowienia unii w Wilnie i Radomiu. Strona polska uznała niezależność Litwy, zaś Witold zapewnił sobie dożywotnio władzę. Unia była gwarantowana przez polską szlachtę i bojarów litewskich, przez co nabrała związku dwóch suwerennych państw.

Unia w Horodle
W związku z jednoznacznym uregulowaniem stosunków polsko-litewskich w 1413 roku zawarto unię w Horodle. Nowy akt potwierdzał niezależność polityczną Litwy, która od tego momentu zawsze miała mieć obieranego wielkiego księcia litewskiego w porozumieniu z Polską. Litwa zobowiązywała się nie łączyć z wrogami Polski. Równość litewskiej i polskiej strony podkreślono poprzez poszerzenie przywilejów polskiej szlachty o katolickich litewskich bojarów (przyjęcie 50 rodów bojarskich do polskich herbów szlacheckich). Od chwili unii w Horodle część polska nowego organizmu państwowego nazywano Koroną, zaś litewską – Wielkim Księstwem Litewskim. Państwa te utrzymały odrębny ustrój, system administracyjny, wojskowy i skarbowy. Wybór władców obu państw miał być wzajemnie uzgadniany. Unia umożliwiała wspólną politykę wobec ziem ruskich, a także Zakonu Krzyżackiego.

Skutki zawarcia unii
Zawarcie unii wpłynęło na pozycje sprzymierzonych państw w Europie. Litwa jako kraj pogański w ogóle na arenie europejskiej się nie liczyła, zaś Polska zarówno za panowania Kazimierza Wielkiego jak i Andegawena była zbyt słaba by prowadzić politykę zagraniczną na większą skalę, na przykład sprzeciwić się cesarstwu czy Czechom. Dzięki unii Litwa utrzymała swoją zagrożoną przez Moskwę i Krzyżaków państwowość, a także weszła w krąg łacińskiej kultury. Wspólne polsko-litewskie państwo stało się potęgą, a wkrótce za panowania Kazimierza Jagiellończyka mocarstwem i największym organizmem państwowym ówczesnej Europy. Zmieniła się również kultura obu krajów – z jednej strony kultura polska, związana z cywilizacją zachodnią promieniowała na ruskie i litewskie ziemie, z drugiej do kultury polskiej przenikały elementy wschodnie, co nadało kulturze polskiej specyficznego charakteru.

Unia wprowadziła na tron polski dynastię Jagiellonów, która rządząc niemal dwieście lat doprowadziła do rozkwitu państwa. To na okres rządów tej dynastii przypada „złoty wiek" w Polsce. Wymierną korzyścią unii było pokonanie pokonanie potęgi militarnej zakonu krzyżackiego, który dotychczas zagrażał obu niesprzymierzonym krajom, a co najważniejsze uzyskanie dostępu do Morza Bałtyckiego. Niektórzy twierdzą, że unia doprowadziła jednak do zaniedbania kresów zachodnich w zamian za zainteresowanie Wschodem i zaangażowania w konflikty z Moskwą czy Tatarami.

Umowa w Krewie – 14 sierpnia 1385 roku
My Jagiełło z łaski Bożej Wielki Książę Litwy i Rusi pan i dziedzic przyrodzony podajemy do wiadomości wszystkim, (...) jako dostojny książę Jagiełło, Wielki Książę Litewski (...) wyprawił uroczyste poselstwo do panów ziemian Polski, a potem też do jego królewskiej wysokości. (...).

Jako liczni cesarze królowie i książęta rozmaici pragnęli z tym Wielkim Księciem Litewskim, życzyli sobie i radzi byli wejść w związki wieczyste powinowactwa, a co Bóg wszechmocny zachował dla osoby tejże najjaśniejszej królowej. To też, najjaśniejsza Pani, niechaj Wysokość Wasza przyjmie do tak wielce zbawiennego związku tegoż pana Jagiełłę, Wielkiego Księcia, na syna, a najjaśniejszą księżnę Jadwigę, córę waszą najdroższą, królowę Polski, niechaj poślubi na prawą swą małżonkę. A sądzimy, że z tego wniknęłaby chwała Boża, dusz zabawienie, ludziom zaszczyt i wzmożenie państwa. Skoro zaś to co przyrzeczono dojdzie do przewidzianego końca, natenczas pan Jagiełło, Wielki Książę i z wszystkimi braćmi swymi jeszcze nie ochrzczonymi, krewniakami, szlachcicami, ziemianami z wyższymi i najniższymi w swoich krajach zamieszkałymi, wiarę świętego, rzymskiego Kościoła przyjąć zamierza, pragnie i życzy sobie. (...)

Dla sprawy tej utwierdzenia, dla pewności i ubezpieczenia tenże Jagiełło Wielki Książę przyrzeka wszystkie skarby swe złożyć i wydać na odzyskanie strat państw obojga, tak Polski, jak i Litwy. A tylko, jeżeli taż pani Węgier córkę swą Jadwigę, królowę polską przyrzeczoną odda mu w małżeństwo. Także obiecując tenże Jagiełło Wielki Książę, że da i gotówką załatwi układ pieniężny, zawarty tytułem rękojmi, pomiędzy tą panią królową Węgier z jednej, a księciem Austrii z drugiej strony, mianowicie dwieście tysięcy florenów.

Również ten Jagiełło Wielki Książę przyrzeka i zobowiązuje się wszelkie ziemie zagrabione i straty Królestwa Polskiego, oderwane przez czyje bądź ręce i zajęte, odzyskać własnymi zachodami i kosztami. Również tenże Wielki Książę Jagiełło obiecuje wszystkich chrześcijan, a zwłaszcza ludzi obojga płci pojmanych w kraju polskim i zwyczajem wojennym uprowadzonych, przywrócić do pierwotnej wolności, tak, iż każdy z nich bez względu na płeć odejdzie, dokąd mu się spodoba według woli jego. Następnie wymieniany książę Jagiełło przyrzeka także kraje swoje Litwy i Rusi wieczyście wcielić do korony Królestwa Polskiego. (...)
Dan w Krewie, we wtorek w wigilię Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny Chwalebnej, roku pańskiego 1385.

Na podst. http://historia-polski.klp.pl