Według danych Światowej Organizacji Zdrowia, co roku od palenia umiera 3 mln ludzi. Jeden z czterech zgonów następuje w wyniku choroby niedokrwiennej serca, 20-30 proc. zgonów od tej choroby wywołuje palenie. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia, w ostatnich latach w Europie pali około 28,6 proc. mieszkańców, wśród nich mężczyzn jest więcej (40 proc.) niż kobiet (18 proc.). Wielkim problemem jest rosnące palenie wśród nastolatków, szczególnie – dziewczynek.

Na Litwie problem palenia jest bardzo aktualny – palić zaczyna się średnio w wieku 18 lat, przynajmniej raz w życiu paliło 65,8 proc. osób, nigdy w życiu nie palił co trzeci mieszkaniec (32,8 proc.). Palenie rozpoczyna się w coraz młodszym wieku.

Dym tytoniowy zawiera około 4 000 związków chemicznych w postaci różnych cząstek i gazów. Bardzo wiele z nich jest rakotwórczych. Zaliczane są do najsilniejszych kancerogenów klasy A.

Według danych Centrum Informacji Zdrowotnej Instytutu Higieny, w 2013 r. na Litwie rak płuc był piątą według częstotliwości przyczyną zgonów wśród mężczyzn i ósmą – wśród kobiet. Na 100 000 mieszkańców 44,3 zmarło na raka piersi.

Ogółem od chorób onkologicznych w 2013 r. na Litwie zmarły 7 872 osoby, z czego najwięcej – 1 309 – na raka płuc. Drugą według częstotliwości przyczyną zgonów wśród chorób onkologicznych jest rak żołądka (zmarły 643 osoby), trzecią – rak piersi (zmarło 568 kobiet).

70,6 proc. codziennie palących dorosłych chciałoby rzucić palenie. Większość z nich (75,4 proc.) była zaniepokojona z powodu wpływu palenia na zdrowie.

Główne trucizny w dymie tytoniowym są następujące:

- substancje smołowate. Pokrywają płuca, blokują drogi oddechowe, wywołują emfizemę (rozedmę) i raka płuc.

- nikotyna. Łatwo przenikająca do układu krążenia substancja toksyczna, do której człowiek szybko się przyzwyczaja. W jednym papierosie jest około 1 mg nikotyny. Nikotyna wywołuje chorobę niedokrwienną serca.

- tlenek węgla (CO). Trafiwszy do układu krążenia wypiera tlen z hemoglobiny. Powoduje choroby serca i układu krążenia.

Palenie zwiększa ryzyko zachorowania na:

- chorobę niedokrwienną serca - 2-4-krotnie;

- raka płuc dla mężczyzn 23-krotnie, dla kobiet – 13-krotnie;

- zwiększa umieralność na obstrukcyjne choroby płuc 12-13-krotnie;

- długotrwałe palenie zwiększa zachorowalność i umieralność na inne chroby onkologiczne – krtani, przełyku, trzustki, pęcherza moczowego, szyjki macicy, krwi.

Zawarte w dymie substancje chemiczne działają na oskrzeliki i tkanki płucne, i odkładają się na błonie śluzowej dróg oddechowych wywołując tym samym silne lokalne podrażnienia. Błona śluzowa zagorzałego palacza staje się 4-5-krotnie grubsza niż osoby niepalącej. Podrażniona, zgrubiała błona śluzowa dróg oddechowych zwiększa opór (w czasie przedostawania się powietrza do płuc) i obciąża oddychanie. Palacze stale mają problemy z gardłem i płucami – suchy kaszel, wywołujące duszności przewlekłe zapalenie oskrzeli, astma oskrzelowa. Palenie znacznie zwiększa produkcję kwasu solnego w żołądku i wywołuje wrzód żołądka. Nikotyna zakłóca system hormonalny kobiety, zmniejsza płodność, może być przyczyną poronień, przedwczesnych porodów, mniejszej wagi noworodka. Szczególnie niebezpieczne jest palenie dla kobiet zażywających tabletki antykoncepcyjne, wówczas bowiem palenie aż 10-krotnie zwiększa ryzyko wystąpienia zawału serca i wylewu.

Zmniejsza się ilość tlenu we krwi – część hemoglobiny w krwi palacza związuje się ze smołami, zaś ilość transportowanego tlenu znacznie się zmniejsza.

Oddychanie wydychanym przez innych dymem tytoniowym nazywa się pasywnym paleniem. Pasywne palenie zwiększa ryzyko zachorowania na choroby sercowo-naczyniowe u osób niepalących o około 30 procent.

Dlaczego ludzie palą?
Najczęściej zaczynamy palić w młodości nie zdając sobie sprawy ze szkody, jakie przynosi palenie. Błędnie się sądzi, że palenie pomaga się uspokoić, zmniejsza wagę ciała. Często jest to forma obcowania. Zależność od nikotyny powstaje szybko i jest bardzo mocna, porównywalna z heroiną i kokainą. Rzucić palenie jest rzeczą niewątpliwie trudną, szczególnie jeżeli uzależnienie od nikotyny jest duże, a staż – długi. Wielkie uzależnienie od nikotyny jest wówczas, gdy tuż po przebudzeniu pierwszego papierosa wypala się w ciągu pierwszych 30 minut, jeżeli trudno jest wytrzymać bez papierosa w miejscach, gdzie nie wolno palić – w kinie, teatrze, na koncercie, posiedzeniu, a w ciągu dnia wypala się 15-25 papierosów i więcej.

Rzucenie palenia opłaca się
W przypadku takiego uzależnienia rzucić palenie będzie trudno i symptomy przerwania palenia będą się objawiały długo i będą męczące. Jednak pozbyć się tego nałogu opłaca się przede wszystkim z tego powodu, że zmniejszy się ryzyko zachorowania na choroby wywoływane przez tytoń, dzieci będą rosły zdrowsze, życie będzie dłuższe i uda się zaoszczędzić pieniądze na inne rozrywki.

Jak rzucić palenie?
Jeżeli człowiek pali dawno i dużo, nie zaleca się rzucać palenia raptownie. Należy czynić to stopniowo, powoli zmniejszać liczbę wypalonych papierosów, odstawić poranne palenie, starać się mniej wdychać do płuc, wypalać nie całego papierosa, przechodzić na lżejsze, w których zawartość nikotyny i substancji smolnych jest najmniejsza.

Kroki w rzucaniu palenia:

- postanowienie i określenie motywacji oraz chęci rzucenia;

- rozmowy z lekarzami, dyskutowanie o środkach i strategiach medycznych, omawianie ich z tymi, którzy ponownie chcą zacząć palić, zwiększanie możliwości sukcesu;

- wybranie dokładnej daty, od której całkowicie rzuca się palenie;

- do ustalonej daty pozbycie się wszystkiego, co jest związane z paleniem, wypranie wszystkich ubrań, wywietrzenie pomieszczenia i wyczyszczenie samochódu (jeżeli pali się w samochodzie);

- unikanie pomieszczeń, w których pali się papierosy;

- nie należy się martwić z powodu żywienia, dopóki zupełnie nie rzuci się palenia;

- zapewnienie poparcia ze strony współpracowników, przyjaciół i rodziny na czas rzucania palenia i utrzymanie się przy niepaleniu;

- unikanie sytuacji, w których chciałoby się zapalić.

Komplet sposobów rzucania palenia może być znacznie bardziej efektywny. Terapia zachowania połączona z nikotynową terapią zastępczą dla osób palących bywa znacznie bardziej korzystna. Dla osób uzależnionych od nikotyny zapotrzebowanie na tę substancję jest zaspokajane za pośrednictwem zawierających nikotynę tabletek, plastrów, gumy do żucia. Z danych badań wynika, że korzystający z nikotynowej terapii zastępczej dwukrotnie lżej rzucają palenie.

Dodatnie zmiany funkcji organizmu po rzuceniu palenia człowiek odczuwa prawie od razu. Już po 20 minutach normalizuje się ciśnienie tętnicze i puls. Po 8 godzinach normalizuje się nasycenie krwi tlenem, zaczyna się zmniejszać prawdopodobieństwo wystąpienia udaru serca. Po 72 godzinach poprawia się oddychanie, zwiększa się ilość energii. Po 24 godzinach tlenek węgla (CO) jest usuwany z organizmu. Po 48 godzinach nikotyna usuwana jest z organizmu, poprawia się smak i węch. Po 2-12 tygodniach poprawia się cyrkulacja krwi w organizmie. Po 3-9 miesiącach zmniejsza się kaszel, duszności, charczenie. Po 5 latach dwukrotnie zmniejsza się prawdopodobieństwo wystąpienia zawału serca.

Daiva Kubaitienė,
lekarz I Oddziału Medycyny Rodzinnej w Centralnej
Przychodni Rejonu Wileńskiego

"Tygodnik Wileńszczyzny"