W 2022 r. pracownicy Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN pojadą na Litwę dwa razy: w lipcu i we wrześniu. W skład zespołu prowadzącego badania wchodzą historycy, archeolodzy oraz antropolodzy. W każdym tygodniu zespół IPN wspierany jest przez wolontariuszy Stowarzyszenia Odra-Niemen.

Na mapie miejsc, w których zaplanowane zostały badania archeologiczne na ten rok, znajduje się 11 lokalizacji, w pozostałych kilkudziesięciu lokalizacjach historycy i archeolodzy przeprowadzą wizje lokalne połączone z rozmowami z mieszkańcami.

Aby zachować zastany teren w możliwie nienaruszonym stanie, pierwszy etap badań przeprowadzany jest przy pomocy odwiertów geologicznych, które wskazują, czy w danym miejscu mogło dojść do pochówku. Gdy ocena archeologa potwierdzi fakt, wówczas wykonywany jest wykop sondażowy, który weryfikuje to miejsce ostatecznie. Podczas lipcowego etapu poszukiwania prowadziliśmy w 5 lokalizacjach. W jednej z nich, w Zwierzyńcu, zostały podjęte szczątki dwóch osób, które zostaną poddane teraz oględzinom antropologicznym.

Kijany
Kilku niezależnych świadków potwierdziło istnienie w lesie nieopodal Kijan oznaczonej mogiły nieznanego żołnierza AK rannego w potyczce z niemieckim patrolem. Miejsce pochowania szczątków było oznaczone krzyżem jeszcze w latach 90-tych. Obecnie nie ma śladu po upamiętnieniu. Ze względu na zmianę szaty roślinnej podawane lokalizacje były rozbieżne.

I etap prac poszukiwawczych przeprowadzono w 2021 r., przebadano, wykonując odwierty sondażowe, 4 ary. W miejscach, gdzie ujawniono zakłócenia, założono 4 wykopy sondażowe. W wyniku przeprowadzonych prac nie odnaleziono poszukiwanej mogiły. W 2022 r., podczas II etapu prac - przebadano 7 arów (wykonano ok. 3 tys. odwiertów geologicznych), założono 3 sondaże, grobu nie odnaleziono, zaplanowano kolejny etap prac.

Dajnowo Karolinowskie
W miejscowości Gilwiniszki (gm. Ejszyszki) wiosną 1945 r. doszło do potyczki pomiędzy oddziałem Zgrupowania Północ okręgu nowogródzkiego AK dowodzonego przez NN „Porębę” o oddziału partyzantów litewskich z wojskiem sowieckim. Zostali oni pochowani we wspólnej mogile, bez trumien, na zamkniętym już przed II wojną światową cmentarzu parafialnym w miejscowości Dajnowo Karolinowskie, oddalonym od miejsca potyczki ok. 2 km.

I etap prac poszukiwawczych przeprowadzono w sierpniu 2021 r. Wykopy sondażowe założono w części północno wschodniej i przesuwano się dalej na południe, wzdłuż wschodniej krawędzi cmentarza. Łącznie założono 6 wykopów sondażowych o łącznej powierzchni 22 m2. W wyniku przeprowadzonych nie odnaleziono poszukiwanej mogiły. Na podstawie analizy wyników badań archeologicznych przeprowadzonych w ramach I etapu, rozpoznanej stratygrafii warstw oraz układu przestrzennego wyznaczono obszar do badań w trakcie II etapu prac poszukiwawczych planowanego na 2022 r.. W 2022 r. założono 5 wykopów sondażowych. Miejsca pochówku nie odnaleziono. Ustalono przebieg południowej granicy pierwotnego obszaru cmentarza. Uzyskane wyniki badań zostaną poddane analizie. Na tej podstawie zostanie podjęta decyzja dotycząca dalszego prowadzenia prac.

Gudele
We wskazywanym miejscu znajduje się mogiła żołnierza AK, który zmarł w wyniku odniesionych ran w bitwie pod Krawczunami. Ojciec świadka (wówczas 19-letni mężczyzna) opiekował się rannym ukrywającym się w pobliskim wąwozie. W wyniku odniesionych ran żołnierz po kilku dniach zmarł. Został pochowany w miejscu śmierci. Mogiła znajduje się w wąwozie zarośniętym drzewami. Nie prowadzi do niego żadna droga czy ścieżka. Mimo tych przeszkód, przy dużym nakładzie pracy, przeprowadzono badanie metodą sondaży wiertniczych. Przebadano 1,5 ara, mogiły jednak nie odnaleziono. Prace w tym miejscu będą kontynuowane.

Rzesza Werkowska
Miejsce pracownikom BPiI wskazał świadek. Według relacji, kilka lat temu znalezione tu zostały polskie i niemieckie guziki wojskowe. Odnalezione przedmioty oraz charakterystyczne ukształtowanie terenu mogło wskazywać na istnienie tam mogiły.

Miejsce prac poszukiwawczych to las na przedmieściach Wilna. Przez ten teren przemieszczali się żołnierze polskiego podziemia, biorący udział w operacji „Ostra Brama” w lipcu 1944 roku. Żołnierze AK z przyczyn obiektywnych nie mieli jednolitego umundurowania. Jeżeli była tylko taka okazja, wykorzystywali odzież wojskową polską, rosyjską lub niemiecką. Szyte na zamówienie kurtki i spodnie starano się uzupełniać dostępnymi wojskowymi guzikami. Wytypowany obszar przebadano przy pomocy odwiertów geologicznych oraz wykopów sondażowych. Poszukiwanych szczątków nie odnaleziono.

Zwierzyniec
Miejsce wskazał mieszkaniec wsi Zwierzyniec. Z przekazanej przez niego relacji wynika, że w roku 1918 lub 1919, podczas odwrotu w kierunku Warszawy, do miejscowości przybyło dwóch legionistów. Zatrzymali się tu, by odpocząć. Polskich żołnierzy dostrzegli dwaj Kozacy, którzy natychmiast przepuścili szarżę. Polacy próbowali się bronić. Niestety amunicja była zbyt wilgotna i karabiny nie wypaliły. Kozacy roznieśli legionistów na szablach. Miejscowa ludność miała pochować Polaków opodal wsi, na nieistniejącym dziś cmentarzu, który powstał w drugiej połowie XVII wieku. Obecnie w pobliżu miejsca pochówku leży zmurszały stary krzyż oraz wstawiony współczesny, metalowy. Granice dawnego cmentarza zostały zatarte. Cały teren porasta las. Nie zachował się także układ mogił. W wyniku przeprowadzonych prac podjęto szczątki dwóch osób. Przy jednym znaleziono fragmenty tkaniny (elementy umundurowania). Szczątki przekazano do ekspertyzy antropologicznej do Centrum Badań Bioarcheologicznych Uniwersytetu Wileńskiego.

Kolejny etap prac na Litwie zaplanowany został na wrzesień br.