23 sierpnia 1939 r. przedstawiciel III Rzeszy Joachim von Ribbentrop i Wiaczesław Mołotow, reprezentujący Związek Sowiecki, podpisali w Moskwie pakt o nieagresji oraz tajny protokół, którego wynikiem był między innymi podział Polski i krajów bałtyckich. Podpisany układ otworzył drogę do II wojny światowej i wszystkich jej konsekwencji, m. in. obozów koncentracyjnych, krematoriów i gułagów, a potem długich lat „zimnej wojny” – dla wielu społeczeństw Europy Środkowo-Wschodniej oznaczającej dalsze zniewolenie.

W 50. rocznicę podpisania paktu Ribbentrop-Mołotow – 23 sierpnia 1989 roku – około 2 mln mieszkańców Litwy, Łotwy i Estonii wzięło się za ręce, tworząc „żywy” łańcuch, nazwany później Szlakiem Bałtyckim, ciągnący się od Wilna, przez Rygę do Tallina. Tym samym ludność krajów bałtyckich manifestowała niezależność Litwy, Łotwy i Estonii od Związku Sowieckiego. W „żywym” łańcuchu stali też Polacy z Wileńszczyzny.

Dziś przypada już 29. rocznica Szlaku Bałtyckiego, który stał się symbolem wolności i demokracji państw bałtyckich. Ta unikatowa inicjatywa zwróciła uwagę całego świata na dążenie Litwy, Łotwy i Estonii do odzyskania niepodległości.

W tym roku przypada też 31. rocznica pikiety pod pomnikiem Adama Mickiewicza w Wilnie. 23 sierpnia 1987 roku przy tym pomniku odbyła się pierwsza niesankcjonowana pikieta na Litwie sowieckiej i pierwsza antysowiecka demonstracja po kowieńskich wydarzeniach 1972 roku, gdy dysydent Romas Kalanta dokonał aktu samospalenia, co wywołało masowe protesty.

23 sierpnia jest dla mieszkańców krajów bałtyckich oraz całej Europy symbolem pamięci o ofiarach stalinizmu i nazizmu. W rocznicę podpisania tego porozumienia, znanego jako pakt Ribbentrop-Mołotow, obchodzony jest Europejski Dzień Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych, ustanowiony przez Parlament Europejski w 2008 roku. Jego celem jest upamiętnienie ofiar masowych deportacji i eksterminacji, a także zakorzenienie demokracji oraz wzmocnienie pokoju i stabilizacji w Europie.

W tym roku główne obchody Europejskiego Dnia Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych odbędą się w Estonii, a ich częścią będą uroczystości w Tallinie, organizowane przez Estoński Instytut Pamięci Historycznej i Ministerstwo Sprawiedliwości Estonii, podczas których otwarty zostanie Memoriał Ofiar Komunizmu. Wydarzeniem towarzyszącym będzie międzynarodowa konferencja pt. „Utopia, która nie doszła do skutku mimo milionów ofiar? Zbrodnie komunistyczne i pamięć europejska”. IPN będzie reprezentował dr Władysław Bułhak z Biura Badań Historycznych.

Na podst. ELTA, ipn.gov.pl, inf. wł.