Prace konserwatorskie w Powiewiórce były prowadzone w ramach programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” i finansowane ze środków Instytutu POLONIKA oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA jest wyspecjalizowaną państwową instytucją kultury, która została powołana w 2017 r. przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotra Glińskiego. Instytut prowadzi projekty o charakterze konserwatorskim, naukowo-badawczym, edukacyjnym i popularyzatorskim. Dzięki nim zachowywane są materialne świadectwa naszych dziejów i przywracana jest pamięć o ważnych dla współczesnych Polaków osobach oraz istotnych faktach historycznych. Instytut POLONIKA zajmuje się od początku swojego powstania ochroną polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą. Od 2020 r. zaś nadzoruje także program grantowy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, który umożliwia beneficjentom realizację projektów konserwatorskich, remontowych oraz renowatorskich przy obiektach będących wspólnym dziedzictwem państw dawnej Rzeczpospolitej.
Ze środków Instytutu POLONIKA na Litwie realizowane są dwa projekty, których budżet wynosi 158 000 zł. W ramach jednego z nich zostały właśnie przeprowadzone prace konserwatorskie przy schodach do wejścia głównego od strony północnej kościoła parafialnego pw. św. Kazimierza w Powiewiórce.
Drewniany kościół pw. św. Kazimierza wraz z dzwonnicą w Powiewiórce na Litwie jest wpisany na litewską listę dziedzictwa kulturowego. Jego budowę ufundowali w 1750 r. ówcześni właściciele pobliskiego majątku Sorokopol Gertruda i Leon Sorokowie. Natomiast 15 grudnia 1867 r. w kościele tym został ochrzczony Józef Piłsudski w chrzcielnicy, która przetrwała do dziś, podobnie jak księga parafialna z wpisem tego wydarzenia.
Kamienno-ceglane schody znajdują się przed centralnie umieszczonym wejściem w północnej elewacji świątyni, które jest osłonięte dwuspadowym daszkiem wspartym na czterech okrągłych kolumnach. Schody były w niezwykle opłakanym stanie. Konieczne było przeprowadzenie poważnych prac ratunkowych, które obejmowały konserwację i niewielką wymianę zabytkowej substancji. Finansowane przez Instytut POLONIKA prace konserwatorskie były przeprowadzone na podstawie projektu, który przygotowała Fundacja Ochrony Wspólnego Dziedzictwa Kulturowego „Terpa” i który został zatwierdzony przez Wileński Oddział Departamentu Dziedzictwa Kultury przy Ministerstwie Kultury Litwy. Realizację projektu prowadziła Fundacja Ochrony Wspólnego Dziedzictwa Kulturowego „Terpa” przy wsparciu parafii pw. św. Kazimierza w Powiewiórce oraz księdza proboszcza Włodzimierza Sołowieja.
Prezes Zarządu Fundacji Ochrony Wspólnego Dziedzictwa Kulturowego „Terpa” Jerzy Szałygin (którego rodzina wywodzi się z Wileńszczyzny) w wywiadzie powiedział, że na rzecz zachowania zabytków pracuje już od ponad 20 lat. „Wykonywaliśmy prace konserwatorskie w 10 krajach w Europie Zachodniej i Wschodniej. Naszym staraniem został odnowiony m.in. nagrobek Fryderyka Chopina na cmentarzu Père Lachaise, mauzoleum Tadeusza Kościuszki we Francji. Są prowadzone prace konserwatorskie w Gruzji, na Ukrainie, na Białorusi, no i wreszcie na Litwie” – mówił Jerzy Szałygin. I dodał: „To nie jest moja pierwsza wizyta w Powiewiórce. Byłem tu już kilkakrotnie. Trudno było cokolwiek zrobić na rzecz kościoła pw. św. Kazimierza w Powiewiórce, kiedy brakowało dobrej woli ze strony poprzedniego księdza proboszcza. Nowy proboszcz Włodzimierz Sołowiej jest świetnym człowiekiem, otwartym na nasze inicjatywy. Dzięki jego dobrej woli mogliśmy zremontować schody. Ale czeka jeszcze wiele pracy. Należy wymienić pokrycie dachowe w kościele, naprawić ogrodzenie, elewację, dzwonnicę i wreszcie restaurować wnętrze świątyni”. Pan Jerzy Szałygin podzielił się również swoimi myślami o kaplicy rodzinnej Piłsudskich w Zułowie. Ma nadzieję, że jeszcze da się ją odrestaurować i zachować dla potomności.
Prace konserwacyjne schodów przy kościele w Powiewiórce wykonał architekt Gintautas Pamerneckis, dyrektor firmy „Pažangios architektūrinės mintys”. Nie szczędził również pięknych słów pod adresem księdza proboszcza Włodzimierza Sołowieja. „Ksiądz stara się pomóc nam w każdy możliwy sposób. Dokłada wiele wysiłku w odnalezieniu materiału ikonograficznego i dlatego praca przebiega sprawnie” – mówił Gintautas Pamerneckis. Architekt zaznaczył, że uporządkowanie wejścia do kościoła jest tylko pierwszym etapem prac konserwatorskich. O kolejnych etapach wspominał już Jerzy Szałygin. Należy tu wspomnieć o tym, że architekt Gintautas Pamerneckis pracował przy projekcie rekonstrukcji dworu w Niemieżu. Projekt dostosowania dzwonnicy kościoła pw. św. Janów tego architekta w roku 2010 był uznany za najlepszy. Gintautas Pamerneckis opowiedział również o tym, że schody prowadzące do kościoła w Powiewiórce pochodzą z końca XVIII i początku XIX wieku. Do ich uporządkowania był wykorzystany granit i głazy. Zachowano wykonane z głazów przez dawnych rzemieślników krzyże, można też zobaczyć hierarchiczną symbolikę.
Wraz z komisją konserwatorską kościół w Powiewiórce odwiedziła również Ambasador Rzeczypospolitej Polskiej na Litwie Urszula Doroszewska. „Kościół w Powiewiórce jest niezwykle cenną dla nas wszystkich pamiątką. Ważne, że ten kościół nadal żyje, są wierni, którzy do niego przychodzą i odprawiane są nabożeństwa. To jest miejsce, gdzie każdy może odnaleźć swoje miejsce bliskie Bogu” – powiedziała Pani Ambasador.
W składzie komisji konserwatorskiej, która tego dnia odwiedziła Powiewiórkę, był również Piotr Ługowski, szef Programu „Ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą” w Instytucie POLONIKA oraz Agnieszka Tymińska, zastępca dyrektora Instytutu POLONIKA. „Cieszy fakt, że wspólnie mogliśmy w tym niezwykłym miejscu pracować. Prace konserwatorskie wykonuje zespół polsko-litewski, bo jest to nasza wspólna wyjątkowa przeszłość” – powiedziała Agnieszka Tymińska.
Prace konserwatorskie w Powiewiórce przyjmował także starszy specjalista Wileńskiego Oddziału Departamentu Dziedzictwa Kulturowego przy Ministerstwie Kultury Republiki Litewskiej Povilas Mečkovskis, starszy specjalista Działu Kontroli Departamentu Dziedzictwa Kulturowego przy Ministerstwie Kultury Republiki Litewskiej Gintaras Ivanavičius, dyrektor spółki „Vilniaus restauratoriai” Sakalas Matuiza.
Należy również tu wspomnieć o innym projekcie, który finansuje Instytut POLONIKA. Jest to uporządkowanie i zewidencjonowanie grobów żołnierzy Okręgu Wileńskiego Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej poległych lub zmarłych na Wileńszczyźnie.
W ramach programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pn. „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” w bieżącym roku dofinansowane są kwotą 364 000 zł dwa projekty konserwatorskie realizowane w Wilnie, którymi są: 1. Prace konserwatorskie zachowanych fragmentów osiemnastowiecznych malowideł figuralnych znajdujących się na sklepieniu nawy głównej kościoła franciszkanów pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz 2. Prace konserwatorskie przy malowidłach w kościele pw. św. Franciszka i św. Bernarda w Wilnie.
Projekty konserwatorskie realizowane na terenie Litwy prowadzone są w porozumieniu z Departamentem Dziedzictwa Kulturowego przy Ministerstwie Kultury Republiki Litewskiej, Katolickiej Diecezji Litewskiej oraz arcybiskupem Gintarasem Grušasem.
Andrzej Aszkiełowicz
Fot. Vladas Šarėjus
