Prezentacja książki z udziałem autora odbyła się w środę w Domu Kultury Polskiej w Wilnie. Spotkanie zorganizował Białostocki Oddział Instytutu Pamięci Narodowej (IPN), który wydał tę publikację.

„Ks. dr Tadeusz Krahel od lat 70-ych pracowicie zbiera materiały dotyczące archidiecezji wileńskiej i wniósł ogromny wkład w historiografię tej diecezji” – powiedział dr Waldemar Wilczewski z białostockiego oddziału IPN, który prowadził spotkanie. Na prezentacji był też obecny nowy dyrektor Białostockiego Oddziału IPN Piotr Kardela.

Hołd represjonowanym kapłanom

Wydanie monografii losów duchownych archidiecezji wileńskiej ks. Krahel zapowiadał od dawna, a materiały do niej były zbierane od ponad 40 lat. Są one m.in. efektem jego wcześniejszych badań i prac, licznych podróży, które odbył po dawnych terenach wileńskiego biskupstwa, obecnie znajdujących się na terenie kilku krajów – Białorusi, Polski, Litwy i Łotwy. Wędrówki naukowe – to okazja do spotkań z ludźmi będącymi świadkami tragicznych nieraz losów Kościoła na Wschodzie.

„Przeszło 40 lat temu zacząłem zbierać materiały do okresu archidiecezji od wybuchu II wojny światowej. Bo wtedy jeszcze żyło dużo kapłanów wyświęconych w Wilnie, którzy sami przeżywali te ciężkie wojenne i powojenne lata, a wielu z nich zaliczyło łagry sowieckie” – opowiadał ks. dr Krahel. Autor mający doskonały warsztat naukowy oraz doświadczenie z „żywą historią” postanowił oddać hołd tym osobom duchownym, które były w jakikolwiek sposób represjonowane w czasie okupacji niemieckiej lub sowieckiej, w latach 1939-1945.

Dramatyczne losy księży

Najnowsza publikacja pt. „Martyrologia duchowieństwa archidiecezji wileńskiej 1939-1945” jest swoistą kontynuacją dwóch poprzednich jego dzieł, wydanych w roku 2014 w Białymstoku: „Diecezja wileńska. Studia i szkice” oraz „Archidiecezja wileńska w latach II wojny światowej. Studia i szkice”.

„Losy księży z czasów wojny były dramatyczne. Najpierw okupacja sowiecka, potem niemiecka. (…) Sowieci wprowadzali swoje nowe porządki. Nacjonalizacja, wyrzucenie religii ze szkół, zabieranie księżom plebanii” – opowiadał autor.

Książka – dzieło życia ks. Krahela – jest nie tylko obszerna (685 str.), ale przede wszystkim bogata w treść. Składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwszą część stanowi opis dziejów Kościoła lokalnego, czyli archidiecezji wileńskiej, w czasie wojny i losów jej duchowieństwa, z wyraźnym rozróżnieniem okresu okupacji sowieckiej i litewskiej (1939-1941), hitlerowskiej (1941-1944) i losów Kościoła po zajęciu tych ziem przez Armię Czerwoną (1944-1945). Drugą stanowią opisane losy duchowieństwa archidiecezji wileńskiej w latach 1939-1945.

Biogramy 452 duchownych

Zamieszczone są w książce biogramy 452 księży diecezjalnych, alumnów i zakonników, którzy w jakikolwiek sposób byli poddani represjom hitlerowskim lub komunistycznym. Jak podkreślił ks. Krahel, spośród tych wymienionych osób duchownych nie udało mu się ustalić nazwisk trzech braci dolorystów, więzionych na Łukiszkach.

„Zginęło, według moich ustaleń, 122 duchownych, z tego 84 księży diecezjalnych, 7 kleryków i ponad 30 zakonników” – powiedział autor. Zaznaczył, że w monografii uwzględnił również tych kapłanów, którzy uniknęli więzienia czy rozstrzelania i musieli się tułać. Opowiadał, że np. ks. Aleksander Grabowski został ostrzeżony przed przybyciem gestapo, musiał uciekać. Został kapelanem w 5. Brygadzie Wileńskiej Armii Krajowej, dowodzonej przez „Łupaszkę”.

W imię prawdy historycznej

Ks. Krahel podkreślił, że największe doświadczenie dotknęło wileńskie duchowieństwo 3 marca 1942 roku. Tego dnia zostali uwięzieni profesorowie i klerycy wileńskiego seminarium duchownego. „W jednym dniu uwięziono 81 kleryków, 15 profesorów i 14 księży z Wilna. Łukiszki zapełniły się duchownymi. Z kolei pod koniec marca uwięziono ok. 60 zakonników i ponad 220 sióstr zakonnych. To najtrudniejszy okres dla duchowieństwa i wiernych Wilna” – opowiadał autor. Dodał, że z Wilna został wywieziony arcybiskup Romuald Jałbrzykowski wraz z kanclerzem kurii Adamem Sawickim do Mariampola i tam byli internowani do końca okupacji niemieckiej.

Ks. Krahel w swej książce nie pominął też konfliktów wśród duchownych, które, jak zaznaczył, też rzutowały na sytuację Kościoła i duchowieństwa. „Od razu zaznaczę, że jeśli wyciągam pewne rzeczy w martyrologii, które może są i bolesne czasami. Ale tu nie pisałem tego przeciwko komuś, ale w imię prawdy historycznej. Bo to, co było dawniej, trzeba ażebyśmy wiedzieli i znali, bo na podstawie prawdy historycznej można kształtować i teraźniejszość i przyszłość. Bez prawdy historycznej nie ma zrozumienia procesów, jakie zachodzą i trudno budować przyszłość bez prawdy” – tłumaczył.

Stuła ks. Świrkowskiego

Zapytany, ktory spośród przedstawionych w książce duchownych jest mu najbardziej bliski, odpowiedział, że sporo jest takich. Na przykład ks. Stanisław Żuk, który był proboszczem w Kościeniewiczach i którego poznał osobiście. Jak podkreślił, był to człowiek nadzwyczajny, miał taką wiarę, którą rzadko się spotyka. Kapłan ten był pobity za ukrywanie Żydów w wieży kościelnej.

Autor wymienił też proboszcza parafii św. Ducha Świętego ks. Romualda Świrkowskiego, którego za tydzień przypada 75. rocznica śmierci. Rozstrzelany został w Ponarach wraz z grupą młodzieży. Specjalnie na spotkanie z wilnianami ks. dr Krahel przywiózł i pokazał stułę ks. Świrkowskiego. Był w niej ponoć zastrzelony w Ponarach, są na niej krew i dziury po kuli i bagnecie.

Opowiedział też historię, jak ta stuła została ocalona. Otóż kiedy Niemcy uciekli z Wilna, a jeszcze Sowieci nie zajęli budynku gestapo na ulicy Ofiarnej, tam niektórzy już wchodzili i przeglądali rzeczy. „Mam dokładną relację, kto zabrał tę stułę i przyniósł do ks. Witolda Pietkuna. Ks. Sopoćko pisze o tej stule, jako o stule Świrkowskiego” – opowiadał ks. Krahel.

Ustalił, że w Ponarach został rozstrzelany też został inny kapłan ks. Piotr Węckiewicz. Informację o tym znalazł w dzienniczku ks. Baltrumaitisa – kapelana na Łukiszkach.

Od dzieciństwa interesował się historią

Publikacja ks. dr. Krahela zawiera także słowo metropolity archidiecezji białostockiej Edwarda Ozorowskiego pt. „Cień wojny” oraz tekst wprowadzający ks. prof. Romana Dzwonkowskiego z KUL-u „Prześladowani ratują skazanych na zagładę”.

Ks. dr Tadeusz Krahel pochodzi z miejscowości Zwierzyniec Wielki k. Dąbrowy Grodzieńskiej (ur. 24 września 1937 roku). Od dzieciństwa interesował się historią, geografią, językiem polskim. Być może zainteresowanie przedmiotami humanistycznymi podyktowało wybór drogi życiowej – najpierw filologia polska, potem – za głosem powołania – seminarium. Będąc duszpasterzem w parafiach Białostocczyzny, nie zarzucił swego zainteresowania historią i wrócił na studia, zwieńczone doktoratem z historii Kościoła na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie.

Teresa Worobiej, Iwona Klimaszewska

• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
•