Archiwum Franciszki i Stefana Themersonów trafiło do Biblioteki Narodowej

2015-01-28, 14:27
Oceń ten artykuł
(0 głosów)
Archiwum Franciszki i Stefana Themersonów trafiło do Biblioteki Narodowej Fot.wikipedia.org/Spens03

Archiwum Franciszki i Stefana Themersonów - jednych z najbardziej oryginalnych i najmniej znanych artystów awangardowych w polskiej sztuce XX wieku - trafiło w środę do Biblioteki Narodowej. Zbiory przekazała ich dotychczasowa opiekunka – Jasia Reichardt.

Stefan Themerson był pisarzem, filmowcem i kompozytorem, jego żona Franciszka - malarką, ilustratorką książek i scenografką.

Ich dokonania w dziedzinie awangardowego kina w latach 30. porównywane bywają do osiągnięć Luisa Bunuela, Mana Ray'a, Fernanda Legera.

W przekazanym archiwum znalazły się rękopisy, listy, notatki, prace graficzne, dokumenty, a nawet przedmioty - maszyna do pisania czy klocki drzeworytnicze.

Franciszka i Stefan Themersonowie - jedni z najbardziej oryginalnych artystów awangardowych w polskiej sztuce XX w. - razem żyli i tworzyli. Większość ich filmów oraz książek to wynik artystycznej współpracy, choć zdarzało im się również działać osobno. Franciszka malowała, ilustrowała i budowała scenografie. Stefan pisał, komponował oraz tworzył filmy. W latach 30. XX w. założyli w Warszawie Spółdzielnię Autorów Filmowych, do której należeli Aleksander Ford, Wanda Jakubowska, czy Witold Lutosławski. Ich ówczesna twórczość zaginęła w czasie wojny, ale późniejsze filmy przeszły do historii kina i historii sztuki.

Stefan Themerson urodził się 25 stycznia 1910 w Płocku, jego przyszła żona Franciszka 28 czerwca 1907r. w Warszawie. Oboje pochodzili z inteligenckich, zasymilowanych rodzin żydowskich. Spotkali się podczas studiów w Warszawie - ona ukończyła Akademię Muzyczną i ASP, on studiował architekturę i fizykę. Razem pracowali od końca lat 20. Ona ilustrowała elementarze języka hebrajskiego, on pisał bajki dla dzieci, uzupełnione jej rysunkami. Pieniądze z książek przeznaczali na swoje eksperymentalne filmy. Założyli Spółdzielnię Autorów Filmowych.

Themerson skonstruował specjalny stół do zdjęć trikowych: kamera rejestrowała z dołu przedmioty leżące na szybie. Manipulowali światłem, cieniem, zestawiali negatyw z pozytywem. Udało im się zrealizować siedem filmów, z których większość zaginęła podczas II wojny światowej. Najbardziej znanym przedwojennym filmem Themersonów była „Przygoda człowieka poczciwego" z 1937 r. – „humoreska irracjonalna" o przeciętnym urzędniku, który nagle zaczyna chodzić do tyłu. Inni mieszkańcy są oburzeni, niosą transparenty z napisem: „My wszyscy chodzimy przodem!".

Rok przed wybuchem II wojny światowej Themersonowie wyjechali do Paryża, gdzie zamierzali kontynuować prace nad filmami eksperymentalnymi. We wrześniu 1939 roku oboje zgłosili się do polskich oddziałów tworzących się we Francji: ona została wysłana do Londynu, do ministerstwa informacji przy rządzie polskim na uchodźstwie, oddział, w którym walczył Stefan został rozbity. Dopiero po dwu latach udało mu się dotrzeć do Londynu, do żony. W czasie rozłąki Themerson napisał swoje pierwsze opowiadania i powieści dla dorosłych, m.in. eksperymentalny „Wykład profesora Mmaa" o konfrontacji świata termitów z ludzkim.

W Londynie Themersonowie zrealizowali film „Calling Mr. Smith", który miał poruszyć sumienia Anglików; pokazywał on, w jaki sposób Niemcy próbują zrobić z Polaków naród analfabetów, zabraniając im uczyć się i uczestniczyć w kulturze. W Zagładzie zginęły rodziny obojga Themersonów, przeżyła tylko siostrzenica Franciszki, nastoletnia Jasia Reichardt, wyprowadzona z warszawskiego getta tuż przed jego likwidacją. Themersonowie w 1946 r. sprowadzili ją do Londynu i adoptowali.

W Londynie Themersonowie wykładali na uczelniach artystycznych, ilustrowali książki i czasopisma. W 1948 r. założyli wydawnictwo Gaberbocchus Press, gdzie w niskich nakładach wydawano unikatowe książki z ilustracjami Franciszki. Największym sukcesem było pierwsze angielskie wydanie dramatu „Ubu Król" Alfreda Jarry'ego, kilkakrotnie później wznawiane. Na przestrzeni 30 lat wydawnictwo opublikowało około 60 tytułów m.in. "Ćwiczenia stylistyczne" Raymonda Queneau. W 1953 roku filozof, logik i eseista Bertrand Russell, laureat Nobla w dziedzinie literatury z 1950 r., zachwycony jakością książek wydawnictwa Themersonów właśnie u nich wydał „Elementarz dobrego obywatela" (1953), ilustrowany przez Franciszkę.

W 1948 r. w opowiadaniu "Bayamus" Themerson zawarł swoją teorię poezji semantycznej, będącej wynikiem eksperymentów z nielinearnym zapisem graficznym, prowadzącej do zastępowania słów ich definicjami. Zyskał światowe uznanie jako autor powieści, opowiadań i esejów, mieszających groteskę z filozofią, swobodnie przekraczających granice gatunków. Powieści Themersona to powiastki filozoficzne ubierane w formę literacką m.in. „Tom Harris", „Euklides był osłem", „Wyspa Hobsona".

Themersonowie przez całe życie współpracowali ze sobą, łączyła ich wielka miłość. Po śmierci Franciszki, która zmarła na udar w czerwcu 1988 roku, Stefan nie chciał się leczyć, choć sam też był poważnie chory. Odszedł kilka miesięcy po żonie - we wrześniu 1988 roku. (PAP)

Dodaj komentarz

radiowilnowhite

EWANGELIA NA CO DZIEŃ

  • Wtorek, 24 grudnia 2024 

    Wigilia

    Łk 1, 67-79

    Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

    Zachariasz, ojciec Jana, został napełniony Duchem Świętym i prorokował: „Niech będzie błogosławiony Pan, Bóg Izraela, bo swój lud nawiedził i wyzwolił. I wzbudził nam potężnego Zbawcę w domu swojego sługi, Dawida, zgodnie z tym, co zapowiadał od dawna ustami swych świętych proroków: że nas wybawi od naszych wrogów i z ręki wszystkich, którzy nas nienawidzą, aby okazać miłosierdzie naszym ojcom i wspomnieć swe święte przymierze – przysięgę, jaką złożył naszemu ojcu Abrahamowi. I da nam, że wybawieni z rąk wrogów będziemy Mu służyć bez lęku, w świętości i sprawiedliwości wobec Niego przez wszystkie dni nasze. A ty, chłopcze, będziesz nazwany prorokiem Najwyższego; bo pójdziesz przed Panem przygotować Jego drogi. Jego ludowi dasz poznać zbawienie, przez odpuszczenie mu grzechów. Dzięki miłosiernej litości naszego Boga nawiedzi nas z wysoka Wschodzące Słońce, które objawi się pogrążonym w ciemności i cieniu śmierci, i poprowadzi nas na drogę pokoju”.

    Czytaj dalej...
 

 

Miejsce na Twoją reklamę
300x250px
Lietuva 24Litwa 24Литва 24Lithuania 24