Misja ta ma na celu pielęgnowanie więzi z Polską oraz zaspokojenie potrzeb edukacyjnych naszych najmłodszych Rodaków, urodzonych i mieszkających za granicą. Senat wspiera działania związane z szeroko pojętą edukacją, nauką, upowszechnianiem języka, polskiej kultury, historii i wiedzy o Polsce, a także działalność polonijnych placówek oświatowych, które są centrum życia kulturalnego i aktywności społecznej polskich środowisk poza granicami naszego kraju.
Należy podkreślić, iż odzwierciedleniem traktowania nauki języka ojczystego, jako priorytetu jest struktura wydatków Senatu na zadania w zakresie opieki nad Polonią. Na cele związane z edukacją w języku polskim Senat przeznacza rokrocznie ponad 40 proc. środków na zadania polonijne. W 2018 roku na edukację polonijną – w ramach kierunku pod tą nazwą – przeznaczono ponad 34 miliony złotych. W ramach tej kwoty Senat udzielił różnego rodzaju wsparcia blisko 700 placówkom edukacyjnym, w których prowadzone jest nauczanie języka polskiego i w języku polskim w niemal 50 krajach w Europie, Ameryce Północnej i Południowej, Australii, Afryce i Azji. W Niemczech, na Litwie, Łotwie, Białorusi, Ukrainie i w Republice Czeskiej polonijnym i polskim placówkom udzielono kompleksowego wsparcia – od budowy i remontów siedzib, poprzez dofinansowanie kosztów ich utrzymania, aż po szkolenia dla nauczycieli, uczniów i rodziców oraz szeroko pojętą działalność uzupełniającą kształcenie (konkursy, wymiany międzyszkolne, wycieczki edukacyjne i przedsięwzięcia podejmowane przez szkolne zespoły teatralne, folklorystyczne i sportowe).
Poza wspieraniem struktur i przedsięwzięć edukacyjnych szkół polonijnych Senat uznaje za szczególnie istotne organizowanie pobytów w Polsce dzieci i młodzieży polskiego pochodzenia z zagranicy. Większość obozów ma na celu nie tylko umożliwienie poznania Ojczyzny przodków, ale także intensywną naukę języka ojczystego, tradycji, kultury i historii, jak również integrację z rówieśnikami z Polski. W 2018 roku Polskę odwiedziło kilkanaście tysięcy młodych Polaków spoza naszego kraju. Największe akcje pobytów letnich to „Lato z Polską”, obozy organizowane przez Caritas, Parafiady Polonijne czy akcja „Polska z plecakiem”.
Ze środków senackich finansowane jest także publikowanie bądź zakup rozmaitych podręczników i pomocy edukacyjnych do nauki języka polskiego, literatury, kultury, geografii i historii Polski.
Część środków przeznaczana jest na stypendia dla polonijnych studentów, a także na „Bon Pierwszaka” dla pierwszoklasistów szkół polskich oraz „Bon Maturzysty” dla uczniów ostatnich klas polskich szkół średnich na Litwie.
Innym istotnym obszarem co roku wspieranym przez Senat jest podwyższanie kwalifikacji nauczycieli polonijnych poprzez organizację licznych warsztatów metodycznych, staży w Polsce, kursów, studiów podyplomowych i konferencji oświatowych nie tylko w kraju, ale i za granicą – wiele przedsięwzięć podejmują Lokalne Ośrodki Metodyczne w Stanach Zjednoczonych i w Europie oraz instytucje parasolowe opiekujące się szkołami polonijnymi w krajach, gdzie występują największe skupiska Polaków (Polskie Macierze Szkolne), a także tzw. Przystanki Dwujęzyczności – kilkudniowe intensywne warsztaty poświęcone prezentacji najnowszych narzędzi metodycznych i wymianie doświadczeń nauczycieli z różnych placówek edukacyjnych.
W tym kontekście należy podkreślić, że środki na działania w zakresie szeroko rozumianej nauki, promocji i doskonalenia znajomości języka polskiego pochodzą również z innych kierunków: większość wydatków w ramach kierunku „Infrastruktura polonijna” związana jest z remontami i budową szkół polonijnych (około 10 milinów zł rocznie). W 2018 r. sfinansowano m.in. remont budynku Gimnazjum Polskiego im. Józefa Piłsudskiego w Dyneburgu na Łotwie, rekonstrukcję Centrum Kształcenia w Nowej Wilejce oraz remonty innych polskich palcówek szkolnych na Litwie – w Trokach, Połukniu, Dziewieniszkach, Zawiszańcach, Wilnie, Białej Wace, Jaszunach, Podbrzeziu – ale też w Belgii, Wielkiej Brytanii i na Białorusi.
Część środków w ramach kierunku „Kultura i promocja Polski” służy wsparciu rozmaitych przedsięwzięć mających na celu promocję nauki języka polskiego, popularyzację wiedzy o zaletach dwujęzyczności wśród rodziców i dzieci polonijnych i zachęcenie ich do nauki w polskiej szkole, a także pielęgnowania spuścizny przodków. Przykładów takich działań jest wiele, m.in. niezwykle popularne w ostatnich latach, obchodzone w kilkuset ośrodkach życia polonijnego na całym świecie święto pod nazwą Polonijny Dzień Dwujęzyczności; konkursy i olimpiady – np. Konkurs Recytatorski „Kresy”, Konkurs „Być Polakiem”, Olimpiada Literatury i Języka Polskiego, Olimpiada Historii Polski, Dyktanda „Mistrz Ortografii”, Dyktando Polskie i konkursy recytatorskie „Lokomotywa” i „Wierszowisko”, Konkurs Historyczny „Patria Nostra” czy konkurs adresowany do nauczycieli polonijnych z całego świata – „Polonijny Nauczyciel Roku”, a także Kampania Informacyjna #KtoTyJesteś. Popularne są również konkursy z okazji Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego oraz rozmaite wydarzenia edukacyjne, w tym konkursy „Zadbajmy o piękny język polski. Tydzień języka ojczystego”.
Niektóre finansowane przez Senat działania – np. Międzynarodowy Festiwal „Spotkania Bukowińskie” czy „Normatywny słownik polskich nazw miejscowych z obszaru Litwy” – służą pielęgnowaniu i popularyzacji spuścizny, w tym językowej, polskich kultur regionalnych, których spadkobiercy na skutek rozmaitych dziejowych uwarunkowań znaleźli się poza granicami obecnej Polski (m.in. polscy Górale Czadeccy, mieszkający dziś w Rumunii, na Węgrzech, Ukrainie i Słowacji; jak również Polacy z Wileńszczyzny, polscy mieszkańcy Lwowa i Stanisławowa).
Niektóre działania finansowane w ramach wsparcia działalności mediów polonijnych również służą wspieraniu nauki języka polskiego i kultywowaniu mowy ojczystej – np. Magazyn „Cogito dla Polonii” (współtworzony przez uczniów i studentów polonijnych), „Polonijny Asystent” czy ciesząca się dużą popularnością wśród Polaków na Litwie audycja radiowa i telewizyjna „Gramatyczne Poniedziałki” czy dokumentalny serial telewizyjny wyprodukowany dla TVP Polonia przez Fundację „Dobra Polska Szkoła” z Nowego Jorku pod nazwą „W naszym domu mówimy po polsku” o polskich rodzinach w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Z roku na rok przybywa też czasopism adresowanych do najmłodszych Polaków, urodzonych już poza granicami Polski (np. „Polak Mały”). Coraz większym zainteresowaniem wśród młodzieży polonijnej cieszą się też warsztaty dziennikarskie.
Senat stara się wspierać naukę i zachowanie języka polskiego na wielu płaszczyznach, udzielając wsparcia wszelkim inicjatywom środowisk polonijnych zmierzającym do osiągnięcia tego celu.
Opracowało Biuro Polonijne
