Senat składa hołd temu „wybitnemu naukowcowi i pionierowi polskiej onkologii, a jednocześnie jednej z najwybitniejszych osobowości międzywojennego Wilna, postaci będącej wzorem cnót patriotycznych i obywatelskich”.
Prof. Kazimierz Pelczar – założyciel pierwszego w przedwojennej Polsce centrum onkologicznego – Miejskiego Zakładu Badawczo-Leczniczego Wileńskiego Komitetu do Zwalczania Raka w Wilnie. Aresztowany i stracony 17 września 1943 r. podczas egzekucji w Ponarach.
Uchwałę z rąk marszałka Stanisława Karczewskiego odebrała córka profesora pani Maria Pelczar.
O zachowanie w Wilnie pamięci o prof. Kazimierzu Pelczarze od lat dba wilnianka, lekarz onkolog – dr Krystyna Rotkiewicz. Z jej inicjatywy w 2003 roku odsłonięto dwujęzyczną tablicę pamiątkową przy ul. Połockiej 6, gdzie przed wojną mieścił się założony przez prof. Pelczara Zakład Leczniczo-Badawczy Chorób Nowotworowych. Dzięki jej staraniom imieniem słynnego Polaka nazwano również jedną z ulic w Wilnie.
Fot. Główna Biblioteka Lekarska im. S. Konopki
Prof. Kazimierz Pelczar urodził się 2 sierpnia 1894 r. w Truskawcu na Ziemi Lwowskiej jako syn dr. Zenona Pelczara, znanego lekarza balneologa. Jego studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie przerwała I wojna światowa i powołanie do armii austriackiej, a następnie niewola rosyjska. Brał udział w Bitwie Warszawskiej 1920 r. pod dowództwem Władysława Sikorskiego, za co został odznaczony Krzyżem Walecznych. Po wojnie kontynuował studia oraz pracę badawczą w kraju i za granicą, pracował jako lekarz i wykładowca na Uniwersytecie Jagiellońskim, po 1930 r. został profesorem i dziekanem Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.
Prof. Kazimierz Pelczar specjalizował się w badaniach nad chorobami nowotworowymi i ich zwalczaniem. W 1931 r. założył pod patronatem Wileńskiego Komitetu do Zwalczania Raka pierwsze w przedwojennej Polsce centrum onkologii – Zakład Badawczo-Leczniczy dla Chorych na Nowotwory w Wilnie, w którym wdrażał nowatorskie terapie, m.in. z zastosowaniem promieniotwórczego radu oraz wyprodukowanego według autorskiej receptury leku kefalina. Był członkiem wielu polskich i międzynarodowych towarzystw naukowych, organizatorem przedsięwzięć związanych z ochroną zdrowia, a także wychowawcą młodych pokoleń medyków.
Jeden z biografów prof. Kazimierza Pelczara, prof. Konrad Górski, napisał: „Trzeba mówić słowami najlepszymi z możliwych, gdyż była to osobowość wszechstronnie wykształcona, promieniowała zeń inteligencja, erudycja, oczytanie, umysł o żywych zainteresowaniach humanistycznych [...]. Ale przede wszystkim był człowiekiem niezwykłej dobroci, prawym, o nieprzeciętych walorach etycznych i bardzo głębokim morale humanistą. [...] Cała osobowość Profesora była jak gdyby wypełniona poczuciem misji, którą pełnił w Wilnie w latach 1930-1943”.
Prof. Kazimierz Pelczar był również wielkim patriotą. W czasie II wojny światowej wspierał polski ruch oporu, ratował uchodźców, członków Armii Krajowej i Żydów, utworzył Polski Komitet Pomocy Ofiarom Wojny, przewodniczył Sekcji Polskiej Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. Nie opuścił Wilna, choć proponowano mu prestiżowe stanowiska w Nowym Jorku, Londynie, Paryżu czy Rzymie.
Został aresztowany w nocy z 16 na 17 września 1943 r. w Wilnie, jako jeden ze stu zakładników, w odwecie za wykonanie przez Armię Krajową wyroku na funkcjonariuszu litewskiej policji bezpieczeństwa „Saugumy” i agencie Gestapo. Dnia 17 września zginął wraz z dziewięcioma innymi Polakami podczas egzekucji w Ponarach pod Wilnem. Dziś możemy się jedynie domyślać, jak bardzo rozwinęłaby się polska i światowa onkologia, gdyby prof. Kazimierz Pelczar mógł kontynuować swoją pracę.
Na podst. senat.gov.pl, wilno.msz.gov.pl
