1 sierpnia 1944 roku o godz. 17.00 (Godzina „W”) żołnierze Armii Krajowej wystąpili zbrojnie przeciwko okupującym Warszawę wojskom niemieckim.

Dowództwo AK miało zamiar samodzielnie wyzwolić polską stolicę jeszcze przed wkroczeniem Armii Czerwonej. AK i władze Polskiego Państwa Podziemnego zamierzały ujawnić się i wystąpić wobec Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (utworzonego w Lublinie i zależnego od woli Stalina) w roli gospodarza – jako jedyna legalna władza niepodległej Rzeczypospolitej.

Do walki o stolicę przystąpiło wtedy ok. 40-50 tys. powstańców. Planowane na kilka dni walki trwały ponad dwa miesiące.

Zarówno powstańcy, jak i cywile, przyjęli wybuch walk o Warszawę z wielkim entuzjazmem, który demonstrowali, wywieszając na ulicach biało-czerwone flagi. Radości towarzyszył jednak lęk związany ze spodziewaną reakcją Niemców i niepewność co do postępowania Sowietów. Cywile aktywnie wspierali powstańców, dostarczając im żywność, organizując zaplecze dla żołnierzy AK, biorąc udział w opiece nad rannymi, budowie barykad i odgruzowywaniu miasta.

Działania powstańcze nie ograniczały się wyłącznie do walki zbrojnej. W ciągu powstania w Warszawie funkcjonowało wolne i demokratyczne państwo polskie z legalnymi władzami, administracją, armią oraz wszystkimi atrybutami państwowości. Ujawniły się władze naczelne Polskiego Państwa Podziemnego – Rada Jedności Narodowej, Delegatura Rządu na Kraj oraz Krajowa Rada Ministrów. Po wybuchu powstania Armia Czerwona wstrzymała ofensywę na kierunku warszawskim, a Stalin konsekwentnie odmawiał udzielenia powstaniu poważniejszej pomocy. Wsparcie udzielone powstańcom przez USA i Wielką Brytanię miało natomiast ograniczony charakter i nie wpłynęło w sposób istotny na sytuację w Warszawie.

Powstanie Warszawskie upadło po 63 dniach heroicznej walki. 2 października Armia Krajowa zaprzestała działań ofensywnych i wysłała emisariuszy w celu wynegocjowania kapitulacji. Negocjacje prowadzone w Ożarowie Mazowieckim wydłużyły się i decyzja o zawieszeniu broni została oficjalnie podpisana po północy 3 października.

W trakcie walk w Warszawie zginęło ok. 18 tys. powstańców, od 150 tys. do 200 tys. cywilnych mieszkańców stolicy. Uległa zniszczeniu większość zabudowy lewobrzeżnej Warszawy, w tym setki bezcennych zabytków oraz obiektów o dużej wartości kulturalnej i duchowej.

Po II wojnie światowej władze komunistyczne traktowały powstańców, podobnie jak innych żołnierzy AK i organizacji niepodległościowych, wyjątkowo podejrzliwie. Uznawani za wrogów Polski „ludowej” byli prześladowani i napiętnowani jako „zdrajcy”, którzy wywołali „bezcelowe powstanie”. Aresztowania dotknęły dowódców wolnościowego zrywu, którym stawiano absurdalny zarzut zdrady Ojczyzny. Wielu zostało skazanych w sfingowanych procesach.

Pierwszy pomnik powstania warszawskiego odsłonięto w Słupsku w 1946 roku. Powstał on z inicjatywy weteranów zrywu, którzy osiedlili się w tym mieście po zakończeniu wojny.

Powstanie Warszawskie uważane jest nie tylko za jedno z najważniejszych wydarzeń w najnowszej historii Polski, ale też największą akcję podziemia w okupowanej przez Niemców Europie.

Na podst. ipn.gov.pl, pl.wikipedia.org