Utwory muzyczne, szkice, notatki i zapisy Góreckiego
Spadkobiercy kompozytora, wdowa, córka i syn, przekazali niemal komplet jego opusowanych utworów muzycznych (op. 1-85, bez 78 i 80), począwszy od wczesnych dzieł, takich jak Pieśni o radości i rytmie op. 7 oraz tych awangardowych, np. Scontri op. 17, poprzez – bodaj najsłynniejszą – III Symfonię „Symfonię pieśni żałosnych” op. 36 czy monumentalny psalm Beatus vir op. 38, a skończywszy na niezorkiestrowanej IV Symfonii „Tansman Epizody” op. 85. Poszczególne rękopisy nutowe zostały starannie uporządkowane już przez samego kompozytora. W oddzielnie opisanych teczkach znalazły się zarówno czystopiśmienne autografy, jak i wersje robocze, egzemplarze z poprawkami, szkice czy nawet – jak w wypadku Kwartetów – notatki i zapiski dokumentujące proces twórczy. Warto odnotować, że jedna z kompozycji, zatytułowana Susan (napisana na chór mieszany a capella), to utwór dotychczas nieznany i niepublikowany, a oznaczony przez Góreckiego jako op. 84. Obok twórczości opusowanej w spuściźnie kompozytora zachowały się także rękopisy dzieł nienumerowanych, z Trzema utworami w dawnym stylu (1963) na czele.
Pięć zeszytów – fragmenty nutowe, diagramy i opisy
Szczególnie cennym materiałem, poszerzającym wiedzę o niektórych utworach, jest pięć zeszytów, zawierających fragmenty nutowe, diagramy i opisy. Górecki objaśnia w nich idee muzyczne wybranych dzieł, skomponowanych pod koniec lat 50. i w latach 60. Są nimi: Pięć utworów na fortepian op. 13, Trzy diagramy op. 15, Monologhi op. 16, Scontri op. 17, Diagram IV op. 18, cykl Genesis op. 19, Choros I op. 20, Muzyczka I op. 22 oraz Muzyczka II op. 23. Notatki kompozytora dotyczą także koncepcji niezrealizowanego utworu, Choros II, planowanego jako op. 21.
Korespondencja
Zbiór rękopisów muzycznych uzupełnia obszerny fragment jego korespondencji zawierający ponad 100 listów od różnych nadawców, głównie kompozytorów, muzyków i dyrygentów. Wymienić tu należy nazwiska takich osób, jak Witold Lutosławski, Michał Spisak, Tadeusz Baird, Włodzimierz Kotoński, Luigi Nono czy Yehudi Menuhin. Wśród listów jest także ten, zgoła najważniejszy dla kompozytora, napisany w 1977 r. przez kardynała Karola Wojtyłę, który zapoczątkował powstanie dzieła Beatus vir op. 38. Jest to jedna z najcenniejszych spuścizn muzycznych w Polsce.
Jeden z najwybitniejszych polskich kompozytorów ostatniego stulecia
Henryk Mikołaj Górecki należał do najwybitniejszych polskich kompozytorów ostatniego stulecia. Urodził się 6 XII 1933 r. w Czernicy niedaleko Rybnika. W latach 1955–1960 studiował kompozycję w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach, w klasie Bolesława Szabelskiego. W 1958 r. zadebiutował na II Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” swoim Epitafium op. 12. Utwór został bardzo dobrze przyjęty przez krytykę i umiejscowił kompozytora w gronie najbardziej oryginalnych i radykalnych twórców polskiej awangardy. W tym nurcie – charakteryzującym się u Góreckiego wykorzystywaniem techniki serialnej oraz poszukiwaniami sonorystycznymi – powstawały kolejne dzieła, takie jak I Symfonia „1959” op. 14, Trzy diagramy op. 15, Monologhi op. 16, Diagram IV op. 18 czy cykl Genesis op. 19. Szczególne poruszenie wywołało zaprezentowane w 1960 r. Scontri op. 17 na orkiestrę, w którym kompozytor zderzał gwałtownie kontrastujące faktury brzmieniowe.
Momentem przełomowym w twórczości Góreckiego stał się skomponowany w 1965 r. Refren op. 21, rozpoczynający wyraźny zwrot w kierunku tradycji, powrót do diatoniki, stopniową redukcję materiału muzycznego oraz statyczność kompozycji połączoną z ekspresją. W Muzyce staropolskiej op. 24, ukończonej w 1969 r., kompozytor wykorzystał cytaty z dwóch zabytków muzyki polskiej: średniowiecznego organum Benedicamus Domino oraz pieśni Wacława z Szamotuł Już się zmierzcha. Począwszy od Ad Matrem op. 29 (1972 r.), w dziełach Góreckiego zaczynają dominować tematy religijne . Szczytowym osiągnięciem była napisana w 1976 r. III Symfonia „Symfonia pieśni żałosnych” op. 36 na sopran i orkiestrę, składająca się z trzech lamentacyjnych części o silnej ekspresji i kontemplacyjnym charakterze. Rok później twórca otrzymał zamówienie od kardynała Karola Wojtyły na utwór upamiętniający 900. rocznicę śmierci św. Stanisława. Monumentalny psalm Beatus vir op. 38, na baryton, wielki chór mieszany i orkiestrę, powstawał w 1979 r. a został wykonany podczas pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski. W latach 80. Górecki zwrócił się ku gatunkom chóralnym i kameralnym. Tworzył opracowania pieśni ludowych i religijnych, np. Wieczór ciemny się uniża op. 45, Wisło moja, Wisło szara op. 46, Pieśni Maryjne op. 54 czy Pod Twoją obronę op. 56. Dla zespołu Kronos Quartet skomponował trzy kwartety smyczkowe (w 1988, 1990 i 2005 r.). Ogólnoświatowym sukcesem fonograficznym stała się wydana w 1992 r. płyta z III Symfonią, pod batutą Davida Zinmana, przynosząc jej kompozytorowi międzynarodową sławę. Dwa opusowane utwory kompozytora zostały pierwszy raz wykonane już po jego śmierci: w 2014 r. swoją premierę miała IV Symfonia „Tansman Epizody” op. 85, ukończona wedle pozostawionych wskazówek przez syna Mikołaja, oraz w 2015 r. – oratorium Sanctus Adalbertus op. 71.
Henryk Mikołaj Górecki zmarł 12 XI 2010 w Katowicach. Był odznaczony Orderem Orła Białego.
W Bibliotece Narodowej znajduje się największy zbiór na świecie rękopisów Fryderyka Chopina, przechowywane są także rękopisy muzyczne Stanisława Moniuszki, Karola Szymanowskiego, Grażyny Bacewicz i wielu innych. Zbiory muzyczne rękopiśmienne i drukowane BN liczą prawie 150 tysięcy jednostek.
Na podst. mkidn.gov.pl
