"To wielka radość dla Polski - wpisanie podziemi tarnogórskich na Listę światowego dziedzictwa rozsławi to miejsce wśród społeczności międzynarodowej. Był to jedyny wniosek, który zgłosiliśmy w tym roku i tym większą czujemy satysfakcję z jego przyjęcia, że jesteśmy gospodarzem tegorocznej sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa. Kopalnie rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach znajdą się na liście w zacnym towarzystwie najcenniejszych przykładów dziedzictwa ludzkości. Dziękuję wszystkim, którzy przyczynili się do tego sukcesu" - powiedział wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński.

Tarnowskie Góry były jedynym miejscem z Polski zgłoszonym do głosowania i jednocześnie jedynym obiektem przemysłowym wśród tegorocznych 34 kandydatur do wpisu na listę. Jest to 15. miejsce w Polsce na Liście światowego dziedzictwa.

"Jesteśmy bardzo dumni z 15. wpisu - Kopalni rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach na Listę Światowego Dziedzictwa. Cieszymy się, że wpis ten nastąpił w Krakowie podczas pierwszej organizowanej w Polsce sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa. Ma to dodatkowy symboliczny wymiar, gdyż Polska jako organizator sesji przywiązuje wielką wagę do ochrony dziedzictwa kulturowego" – powiedziała wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Magdalena Gawin.

Kopalnie ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach to największe i najbardziej znaczące, historyczne kopalnie tych rud w Polsce – świadectwo 500-letnich tradycji górniczych. Położone na Nizinie Śląskiej w południowej części Polski, w jednej z europejskich prowincji metalogenicznych, od średniowiecza były ważną częścią systemu metalurgicznego Europy. Tarnogórskie górnictwo wyróżniało się ponadto rozległym, zintegrowanym systemem odwadniającym i zaopatrującym ludność w wodę, jednym z pierwszych i największych tego typu rozwiązań na świecie.

Historia sięga końca XV wieku

Historia sięgająca średniowiecza opiera się na przekazie, jakoby pierwszą bryłę kruszcu odkrył pod koniec XV wieku chłop zwany Rybką. W rejony niegdysiejszych Tarnowic zaczęli ściągać kopacze srebra i ołowiu, a niedługo później powstało miasto Tarnowskie Góry, które od początku XVI wieku cieszyło się przywilejem wolności górniczej. Obecna nazwa tego leżącego na płaskim terenie miasta, nie odnosi się do gór, ale jest połączeniem nazwy wsi – Tarnowice i gór – czyli kopalń.

Przez wieki górnictwo tarnogórskie zasilało produkcję w zakładach metalurgicznych w całej Europie. Po upowszechnieniu się procesu oddzielania srebra od miedzi przy pomocy topienia jej z ołowiem, w XVI wieku miedź zaczęła być powszechnie stosowana w gospodarstwach domowych, m.in. do produkcji naczyń. Z Tarnowskich Gór sprowadzano wtedy ołów, ale nie tylko. Odkrycia geograficzne i związany z nimi rozwój handlu światowego, m.in. srebrem, stworzyły możliwości eksportowe na nieznaną do tej pory skalę. W połowie XVI wieku tarnogórskie kopalnie były największym ośrodkiem górnictwa kruszcowego na Górnym Śląsku i jednym z największych w Europie – sprzedawały 80% wydobytej rudy ołowiowo-srebrnej do największych ośrodków hutniczych, z których srebro płynęło do Azji.

Rudy ołowiowo-srebrne występują w rejonie Tarnowskich Gór w postaci gniazd i żył, co przez wieki narzucało specyficzny sposób wydobycia. Dominowały bardzo liczne małe kopalnie zakładane przez kupców i lokalną szlachtę, blisko siebie położone szyby, a było ich łącznie ponad 20 000, tworzyły specyficzny krajobraz. Kolejne odkrycie bogatych złóż srebrnonośnych pod koniec XVIII wieku dało nowy impuls do rozwoju górnictwa.

W okresie pruskiej industrializacji powstała królewska kopalnia wielkoskalowa ołowiu i cynku, a Górny Śląsk został zdominowany przez przemysł ciężki. W szczytowym okresie w XIX wieku, z rejonu Tarnowskich Gór pochodziło około 65% światowego wydobycia rud cynkowych.

Arcydzieło hydrotechniki

Bogate złoża kruszców były podstawą dla rozwoju regionu tarnogórskiego, ale niezwykle wysoki napływ wody, przekraczający trzykrotność napływu występującego w kopalniach europejskich, oraz płaski teren z dwiema niedużymi rzekami były wyzwaniem dla inżynierów. Przez lata konieczne było ciągłe dostosowywanie sieci odwadniania do skali wydobycia tak, aby zapewnić bezpieczeństwo i możliwość pracy górnikom. Początkowo wykorzystywano przede wszystkim drewniane urządzenia napędzane ręcznie lub za pomocą koni, które szybko okazywały się niewydajne lub zbyt drogie w eksploatacji. Rozwiązaniem stało się odwadnianie grawitacyjne, a późniejszą rozbudowę tego systemu ułatwiły w XVIII wieku maszyny parowe, dzięki którym można było wydobywać głębiej zalegające złoża z jeszcze głębszych sztolni. To transfer technologii i sprowadzone z Anglii maszyny parowe rozpoczęły rewolucję przemysłową w tej części Europy. Zastosowanie w górnictwie pierwszej maszyny na kontynencie typu Watta&Boultona posłużyło do uruchomienia wodociągu miejskiego już w 1797 roku. Wykorzystanie tej technologii do dostarczania wody pogórniczej do celów spożywczych było pionierskim rozwiązaniem.

System gospodarowania wodą podziemną w Tarnowskich Górach to arcydzieło hydrotechniki nie tylko ze względu na złożoność i rozległość odwadniania, ale przede wszystkim ze względu na równoległe wykorzystywanie wody na potrzeby lokalne i regionalne. Unikatowy, pionierski model zrównoważonej gospodarki wodną w czynnym środowisku górniczym przyczynił się do rozwoju wielkoskalowego systemu zaopatrywania w wodę do celów konsumpcyjnych i przemysłowych.

Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO

Najcenniejsze przykłady dziedzictwa ludzkości: zabytki starożytności, symbole kształtującej się przez wieki architektury, parki narodowe o unikalnych ekosystemach, pomniki przyrody i krajobrazy kulturowe znajdują się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. To w sumie 1052 miejsca w 165 państwach świata.

Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO powstała na mocy Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego, przyjętej przez UNESCO w 1972 roku w Paryżu. Pierwszych 12 obiektów zostało na nią wpisanych w 1978 roku. Obok Katedry w Akwizgranie, Parku Narodowego Yellowstone i Wysp Galapagos, na pierwszej Liście znalazły się dwa miejsca z Polski - Historyczne centrum Krakowa i Kopalnia soli w Wieliczce.

Przez prawie czterdzieści lat istnienia, Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO powiększyła się niemal stukrotnie. Obecnie figurują na niej 1052 obiekty z całego świata, a ochroną objętych jest 276 milionów hektarów powierzchni ziemi. Miejsca podzielone są na trzy kategorie: obiekty kulturowe, których jest najwięcej bo 814, miejsca przyrodnicze, w liczbie 203 i obiekty o charakterze mieszanym kulturowo-przyrodniczym - jest ich obecnie 35. Komitet UNESCO prowadzi również Listę Dziedzictwa Zagrożonego, na którą trafiają obiekty narażone na zniszczenie w wyniku różnych czynników zewnętrznych. Obecnie jest ich 55.

14 miejsc z Polski

Najwięcej miejsc wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO znajduje się w Europie. To głównie historyczne centra miast, zamki, pałace, kościoły i zabytki przemysłowe. Jest tu 14 miejsc z Polski, uznanych za najcenniejsze przykłady dziedzictwa ludzkości. Są wśród nich m.in.: Historyczne centrum Warszawy, wpisane jako całkowita rekonstrukcja zespołu historycznego, wynikająca ze względów ideowych- rzecz bez precedensu na świecie oraz Auschwitz Birkenau, niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady, który został wpisany na Listę jako symbol okrucieństwa ludzi wobec ludzi w XX wieku. Jest to jedyny tego typu obiekt na Liście UNESCO. Ostatni polski wpis na Listę UNESCO został dokonany w 2013 roku. Były to Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat.

Wpisy na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO odbywają się podczas corocznych sesji Komitetu, który tworzy 21 krajów wyłonionych z grona państw, które ratyfikowały Konwencję. Członkostwo w Komitecie jest kadencyjne. Strony Konwencji ustalają kadencje swoich członków najczęściej na 4 lata (członkostwo nie może trwać dłużej niż 6 lat). W roli obserwatorów, w sesjach uczestniczą również delegacje z ponad 170 Państw-Stron Konwencji Światowego Dziedzictwa. Polska jest członkiem komitetu po raz drugi w historii, a bieżąca kadencja potrwa do października tego roku.

Na podst. mkidn.gov.pl