Prezentowane materiały to m.in. listy uwierzytelniające i paszport dyplomatyczny pierwszego litewskiego ambasadora w Warszawie Dainiusa Junevičiusa (początkowo jako chargé d’affaires).

Wśród publikowanych dokumentów znajdują się również listy wprowadzające pierwszego polskiego przedstawiciela w Wilnie Mariusza Maszkiewicza (w randze chargé d’affaires), a także listy uwierzytelniające i paszport dyplomatyczny pierwszego polskiego ambasadora – Jana Widackiego.

Najistotniejszymi spośród prezentowanych dokumentów są nota polska z 28 sierpnia 1991 r. podpisana przez ministra Krzysztofa Skubiszewskiego i litewska odpowiedź (z 2 września) potwierdzające fakt ponownego nawiązania stosunków dyplomatycznych. Udostępniono także materiały dotyczące okresu przedwojennego m.in. fotografię Franciszka Charwata (posła II RP na Litwie) oraz fotografię gmachu przedwojennej polskiej placówki dyplomatycznej w Kownie.

W okresie przedwojennym Polska i Litwa ze względu na spory terytorialne (dotyczące m.in. przynależności państwowej Wilna) nawiązały stosunki dyplomatyczne dopiero w 1938 r. w wyniku ultimatum rządu polskiego z 17 marca 1938 r. Wobec przyjęcia jego warunków przez rząd litewski nawiązano stosunki dyplomatyczne na szczeblu poselstw, a pierwszym posłem RP w Kownie został Franciszek Charwat.

W wyniku wybuchu II wojny światowej Litwa została włączona do radzieckiej strefy wpływów. Władze litewskie zostały także zmuszone do podpisania 10 października 1939 r. układu z ZSRR, który przekazywał Liwie część okupowanych przez Armię Czerwoną terenów II RP (wraz z Wilnem), a także przewidywał wkroczenie wojsk radzieckich na Litwę. W proteście wobec przejęcia od ZSRR Wilna i okręgu wileńskiego przez Litwę Franciszek Charwat zakończył swą misję i wyjechał z Kowna wraz z personelem poselstwa.

Konsekwencje przemian politycznych zapoczątkowanych w 1989 r. i stopniowy rozpad Związku Radzieckiego zaowocowały odzyskaniem niepodległości przez Polskę i Litwę i umożliwiły wznowienie stosunków dyplomatycznych. Polski parlament, po proklamowaniu przez litewską Radę Najwyższą Aktu Niepodległości Litwy w marcu 1991 r., wydał oświadczenie w którym potwierdził ciągłość i niepodległość państwa litewskiego. Z kolei w czerwcu 1990 r. – jeszcze przed formalnym wznowieniem stosunków – wizytę w Polsce złożyła ówczesna premier Litwy – Kazimiera Prunskienė. Także rząd RP w specjalnym oświadczeniu wyraził swe poparcie dla litewskiej państwowości, a 26 sierpnia 1991 r. uznał istnienie niepodległej Litwy. W rezultacie notą z 28 sierpnia 1991 r. minister Krzysztof Skubiszewski zaproponował „zawarcie porozumienia o wznowieniu stosunków dyplomatycznych” na co strona litewska notą datowaną na 2 września przyjęła zaproponowaną „umowę o odnowieniu stosunków dyplomatycznych”.

Wymiana not umożliwiła mianowanie przedstawicieli dyplomatycznych (początkowo w randze chargé d’affaires) oraz pozwoliła na rozpoczęcie działania przez Ambasady w Warszawie i Wilnie.

Opracowanie: Wydział Wiedzy Historycznej BAZI

Dokumenty archiwalne można obejrzeć tutaj.