Komisja Maddena to nieformalna nazwa Komisji Specjalnej do Przeprowadzenia Śledztwa w Sprawie Faktów, Wydarzeń i Okoliczności Masakry w Lesie Katyńskim, pochodząca od nazwiska przewodniczącego – kongresmana z Indiany Johna Raya Maddena. Komisję powołano w 1951 roku, a decyzja ta była związana z informacjami o rozstrzeliwaniu amerykańskich jeńców w Korei. Sytuacja na płw. Koreańskim i porównanie losów polskich i amerykańskich żołnierzy wpłynęły na poglądy polityków amerykańskich, którzy postanowili wyjaśnić także sprawę Katynia.
Członkowie Komisji po przesłuchaniu świadków w USA oraz po przestudiowaniu dostępnych dokumentów i zapoznaniu się z dowodami rzeczowymi otrzymali zgodę na kontynuowanie swej misji w Europie. W efekcie w kwietniu 1952 do Londynu przyjechało kilku przedstawicieli Komisji z Alvinem O'Konskim na czele. Zarówno członkowie Komisji jak i ambasada USA w Londynie zwrócili się do Foregin Office z prośbą o wsparcie prowadzonych działań. Chodziło o odtajnienie i przekazanie brytyjskich archiwaliów w tej sprawie oraz o udzielenie pomocy w dotarciu do świadków.
Rząd Jej Królewskiej Mości odniósł się bardzo niechętnie do przedstawianych próśb. Urzędnicy wskazywali na trudności prawne i proceduralne, mnożyli przeszkody organizacyjne oraz odmówili przekazania jakichkolwiek dokumentów. Negatywne stanowisko zajęli też w sprawie ułatwienia kontaktów z potencjalnymi świadkami. Komisji zależało przede wszystkim na dotarciu do pułkownika Franka Stevensona, a postępowanie Foreign Office w tej sprawie stanowi chyba najpełniejszą ilustrację ówczesnej polityki brytyjskiej dotyczącej kwestii katyńskiej.
Stevenson w 1943 roku przebywał w niemieckiej niewoli i jako jeniec stał się jednym z tzw. anglojęzycznych świadków Katynia. Otóż Niemcy w celu wzmożenia swych propagandowych działań przewieźli amerykańskich i brytyjskich jeńców na miejsce ekshumacji, aby ci, jako bardziej wiarygodni od żołnierzy niemieckich, mogli potwierdzić odpowiedzialność ZSRR za popełnioną zbrodnię.
Alvin O'Konski przesłał nawet do Foregin Office pismo do płk. Stevensona z prośbą o przekazanie adresatowi. Jako, że nie wiedział, gdzie pułkownik aktualnie się znajduje, w nagłówku wpisał po prostu „Lt. Colonek F.P. Stevenson (address unknown)". O'Konski miał jednak nadzieję, że brytyjskie służby będą w stanie odnaleźć adresata. W swym piśmie prosił go o kontakt z najbliższą ambasadą USA (bez względu na miejsce pobytu) w celu skontaktowania się z urzędnikiem ambasady amerykańskiej w Londynie, który udzielał pomocy członkom Komisji.
W pewnym sensie nadzieje O'Konskiego okazały się być zasadne. Brytyjskie służby dość szybko stwierdziły, że Stevenson przebywa w Durbanie na terenie RPA i równie szybko udało im się z nim skontaktować. Sam Stevenson potwierdził swój pobyt w Katyniu w charakterze przymusowego świadka, wyraził gotowość złożenia zeznań przed Komisją oraz poinformował, iż jest w posiadaniu fotografii i dowodów pochodzących z Katynia.
Wydawać by się mogło, iż w tej sytuacji nic już nie przeszkodzi w pozyskaniu cennego świadka. Jednakże dyplomacja brytyjska ...nie przekazała komisji informacji o odnalezieniu pułkownika. Urzędnicy Jej Królewskiej Mości spokojnie zaczekali na zakończenie londyńskich przesłuchań i wyjazd członków Komisji z Wielkiej Brytanii i tym samym uznali sprawę Stevensona za nieaktualną.
Pomimo tych niepowodzeń, Komisji udało się przesłuchać w Londynie kilkudziesięciu świadków. Były to głównie osoby wywodzące się z polskiej emigracji (m.in. Władysław Anders, Marian Kukiel, Edward Raczyński, Stanisław Kot czy Józef Mackiewicz). Działania Komisji zakończyła publikacja (jesienią 1952 roku) raportu końcowego, w którym wskazano ZSRR, jako winnego popełnienia zbrodni katyńskiej. Ustalenia i materiały zgormadzone przez Komisję zostały opublikowane, odgrywając tym samym istotną rolę w upowszechnianiu prawdy o zbrodni katyńskiej. Żałować tylko należy, że nie zostały one wzbogacone o relację brytyjskiego pułkownika.
Piotr Długołęcki
Prezentowane na blogu poglądy są prywatnymi opiniami autora, a nie stanowiskiem MSZ.
na podstawie http://www.msz.gov.pl/
