Wystawa – „Radziwiłłowie. Historia i dziedzictwo książąt” została otwarta 10 października 2019 r. przy udziale przedstawicieli rządu Litwy oraz polskich i litewskich ekspertów muzealnych. W ciągu trzech miesięcy trwania wystawy odwiedziło ją prawie 55 000 turystów, zorganizowano ponad 300 wycieczek z przewodnikiem, 105 interaktywnych zajęć edukacyjnych oraz 7 wydarzeń specjalnych.
Do tej pory na Litwie odbyła się jedna wystawa poświęcona słynnym litewskim rodzinom magnackim – Sapiehom, prezentowana w latach 2011-2012 na Zamku Królewskim na Wawelu w Krakowie, a później w Wileńskiej Galerii Obrazów. Pomysł zorganizowania wystawy poświęconej Radziwiłłom zrodził się kilka lat temu, a impulsem była konferencja naukowa, która odbyła się w Muzeum Narodowym – Pałacu Wielkich Książąt Litewskich w 2015 roku, na której prezentowano różne dziedziny działalności i dziedzictwo Radziwiłłów.
Łącznie na wystawie znalazło się ponad 350 eksponatów z około 40 muzeów, bibliotek, archiwów, kościołów, klasztorów i prywatnych kolekcji z 7 krajów świata – Litwy, Polski, Białorusi, Ukrainy, Niemiec, Francji i Ziemi Świętej (Jerozolima). Najbardziej imponujące eksponaty z instytucji zagranicznych pochodziły głównie z Muzeum Narodowego w Warszawie, Zamku Królewskiego w Warszawie, Zamku Królewskiego na Wawelu w Krakowie oraz Centralnego Archiwum Akt Historycznych w Warszawie.
– Międzynarodowa wystawa „Radziwiłłowie. Historia i dziedzictwo książąt” stała się najpopularniejszą wystawą dziedzictwa historycznego ostatnich lat w Wilnie, którą przez 3 miesiące odwiedziło 55 tys. zwiedzających. Ta wystawa i jej popularność potwierdziła przypuszczenie, że legenda narodowa o Barbarze Radziwiłłównie i najsłynniejszym książęcym Domu Radziwiłłów na Litwie jest dalej bardzo żywa i aktualna albo mówiąc słowami obserwatorów z XVI wieku, „w tym imieniu (Radziwiłł) rozpoznaje się Litwa”. Dzieje i spuścizna Radziwiłłów przez Litwinów są dalej odbierane jako bardzo ważny komponent tożsamości i dumy narodowej oraz pamięci historycznej. Równocześnie, treść i obiekty wystawy zaktualizowały związki historyczne Litwy i Polski oraz wspólne dziedzictwo spadkobierców tradycji Rzeczypospolitej Obojga Narodów – mówi dr Vydas Dolinskas, dyrektor Muzeum Narodowego – Pałacu Wielkich Książąt Litewskich.
Duża część wystawy opowiadała o wyjątkowych zasługach książąt Radziwiłłów dla Kościoła katolickiego i reformacji oraz zapoznawała zwiedzających z ceremonią pogrzebową praktykowaną w rodzinie.
Wystawa zawierała także ponad 100 portretów Radziwiłłów z XVI-XIX w., z których większość to portrety dam z rodziny, wpatrujących się w zwiedzających ze ścian galerii. Wśród nich słynna podobizna przedstawiająca Barbarę Radziwiłłównę, listy, dokumenty i inne eksponaty, które uchwyciły najważniejsze wydarzenia historyczne – wszystkie te przedmioty opowiadają legendarną historię Barbary Radziwiłłówny i Zygmunta Augusta.
Poza tym na wystawie można było zobaczyć pierwsze w całym Wielkim Księstwie Litewskim dokumenty, na mocy których w XVI wieku cesarze rzymscy nadali Radziwiłłom status książęcy.
Wyjątkowym eksponatem, który można było zobaczyć podczas wystawy, był srebrny kielich liturgiczny i patena, ofiarowane Kościołowi Narodzenia Pańskiego w Betlejem przez Wielkiego Marszałka Litewskiego i Wileńskiego Palatyna, księcia Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Sierotkę podczas jego podróży do Jerozolimy (1582-1584). Kielich, którego od 400 lat nie widziano, został przywieziony z Jerozolimy na wystawę w Wilnie.
– Takie wystawy służą budowie mostów i porozumienia w dzisiejszych czasach. Muzeum Narodowe – Pałac Wielkich Książąt Litewskich w imieniu tysięcy zwiedzających wyraża dużą wdzięczność współorganizatorowi wystawy księciu Maciejowi Radziwiłłowi, instytucjom, które wypożyczyły obiekty na wystawę, w szczególności instytucjom polskim, mecenasom projektu, Instytutowi Polskiemu w Wilnie oraz Patronowi wystawy – Prezydentowi Republiki Litewskiej dr Gitanasowi Nausėdzie. W przyszłości czeka nas jeszcze wiele pięknych, wspólnych projektów. Razem jesteśmy w stanie osiągnąć wszystko – dodaje dr Vydas Dolinskas.
Maciej Radziwiłł, współorganizator wystawy, mecenas sztuki i założyciel Fundacji Trzy Trąby przekazał na wystawę ponad 100 obiektów z własnej kolekcji. Składają się na nią skarby sztuki i relikty rodzinne. Maciej Radziwiłł aktywnie promuje współpracę między Litwą a Polską i ich sąsiadami, za co w 2019 r. został odznaczony Orderem Zasług dla Republiki Litewskiej.
– Misją mojej rodziny jest pielęgnowanie pamięci o rodzinie i wspólnej historii Polski i Litwy. Dlatego jestem bardzo szczęśliwy, że wystawa „Radziwiłłowie. Historia i dziedzictwo książąt” odniosła wielki sukces. Tak dużego międzynarodowego projektu nie udałoby się zrealizować, gdyby nie wspólna ciężka praca wszystkich zaangażowanych osób i instytucji z kilku krajów. Pracownicy Muzeum – Zamku Wielkich Książąt w Wilnie zaaranżowali ekspozycję w sposób perfekcyjny. Wystawie towarzyszyło wiele ciekawych imprez. Podobnie jak dr Dolinskas jestem przekonany, że w przyszłości zrealizujemy jeszcze wiele polsko-litewskich projektów promujących historię i dziedzictwo Rzeczpospolitej Obojga Narodów – mówi Maciej Radziwiłł, założyciel Fundacji Trzy Trąby i współorganizator wystawy.
Zwiedzający podczas wystawy mogli korzystać z interaktywnych zajęć edukacyjnych, stworzonych specjalnie z tej okazji – zagrać w interaktywną grę, wykorzystującą kopie kafli piecowych z heraldyką Radziwiłłów stworzone na drukarkach 3D lub przymierzyć pierścień z wybranym zabytkowym symbolem. Jedną z najpopularniejszych aktywności gości muzeum była interaktywna gra, pod nazwą „Mądrzy Radziwiłłowie”, która pozwalała zwiedzać wystawę w połączeniu z popularną aplikacją Action Bound.
Wystawę odwiedziło wielu znakomitych gości, m.in. prezydent Litwy – Gitanas Nausėda z małżonką Dianą, małżonka prezydenta RP – Agata Kornhauser-Duda, przewodniczący litewskiego Sejmu – Viktoras Pranckietis, minister obrony narodowej Polski – Mariusz Błaszczak oraz najważniejsi ministrowie litewskiego rządu, dyplomaci i ambasadorowie z całego świata.
