Prezes Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej Oddziału Pomorskiego w Toruniu, kpt. ż. w. inż. Józef Szyłejko powitał wszystkich dostojnych gości oraz osoby towarzyszące. Podziękował też wszystkim, którzy przybyli na prezentację książki dr Moniki Tomkiewicz „Więzienie na Łukiszkach 1939-1953”.

„Celem wydania książki było przedstawienie funkcjonowania i warunków panujących w więzieniu łukiskim od 1939 do 1953 roku z uwzględnieniem eksterminacji osób osadzonych na Łukiszkach, przewożonych do Ponar i do innych miejsc pracy przez wszystkie systemy władzy” – mówiła dr Monika Tomkiewicz, przybliżając słuchaczom temat historii powstawania tej książki.

Podkreśliła, że książka rozpoczyna się właściwie od zaboru rosyjskiego, od 1837 roku, kiedy to został zbudowany pierwszy gmach więzienny na Łukiszkach. Opowiadała, że w 1860 roku więzienie zostało rozbudowane, ale tak naprawdę kompleks więzienny – 4 bloki powstały w latach 1901-1904, „kiedy władza carska uznała, że jest tyle osób niepokornych na tym terenie, że należy je izolować”.

„Zaznaczyć należy, że więzienie łukiskie jest najstarszym zakładem penitencjarnym na Litwie. Początkowo było przeznaczone dla 700 osadzonych. Było też najnowocześniejszym więzieniem w Europie, ponieważ posiadało już wtedy sieć kanalizacyjną, wodociągową, studnię artezyjską, a także trzy kościoły” – opowiadała autorka.

Tomkiewicz zaznaczyła, że największy rozdział poświęciła okresowi okupacji niemieckiej (lata 1941-1944). „To najszerszy rozdział, najlepiej przeze mnie opracowany ze względu na moją znajomość języka niemieckiego i częste wyjazdy do archiwów niemieckich” – mówiła. Dodała, że dla badacza tego terenu jest duże pole do popisu, ponieważ archiwa niemieckie kryją mnóstwo materiałów, które jeszcze przez nikogo nie były badane.

Największą trudność miała, jak się przyznała, z opracowaniem okresu tzw. trzeciej okupacji sowieckiej, czyli od lipca 1944 roku, kiedy rozpoczęła się akcja „Ostra Brama”. Bo jak opowiadała, wiele materiału na ten temat znajduje się w archiwach na terenie Rosji i do których nie uzyskała dostępu. Opierała się więc na materiałach, znajdujących się w archiwach litewskich i polskich.

W książce szczegółowo przedstawiono kwestie formalnoprawne represji stosowanych przez okupantów. Temat rozważań to nie tylko historia samego więzienia i jego roli w systemie niemieckiego i sowieckiego aparatu represji, lecz także zbrodnie popełnione w latach 1944-1947 na żołnierzach Armii Krajowej na terenie folwarku Tuskulanum w Wilnie. Ostatni rozdział poświęcono zobrazowaniu powojennych postępowań karnych, prowadzonych przed sądami radzieckimi, niemieckimi, polskimi, amerykańskimi i litewskimi wobec sprawców prześladowań ludności zamieszkałej na Ziemi Wileńskiej na tle historycznym. Monografia zawiera też zbiór dokumentów.

W pokazie multimedialnym autorka przedstawiła dokumenty oraz zdjęcia, z którymi pracowała.

Spotkaniu towarzyszyło wystąpienie Elżbiety Grot, kustosz Muzeum Stutthof w Sztutowie na temat: „Błogosławiona Siostra Dominikanka Julia Stanisława Rodzińska, więźniarka wileńskich Łukiszek, podwileńskiego obozu pracy w Prawieniszkach i obozu koncentracyjnego Stutthof”.

Referat  wygłosił również Przemysław Namsołka, starszy kustosz Archiwum IPN w Gdańsku i członek władz Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej na temat: „Działalność Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej w zakresie upamiętnienia polskiego czynu zbrojnego na Wileńszczyźnie w okresie II wojny światowej”.

• © Marian Paluszkiewicz © Marian Paluszkiewicz
• © Marian Paluszkiewicz © Marian Paluszkiewicz
• © Marian Paluszkiewicz © Marian Paluszkiewicz
•