Dzień Polonii i Polaków za Granicą został ustanowiony przez Sejm z inicjatywy Senatu w 2002 w dowód uznania dla „wielowiekowego dorobku i wkładu Polonii i Polaków za granicą w odzyskanie przez Polskę niepodległości, wierności i przywiązania do polskości oraz pomoc krajowi w najtrudniejszych momentach, w celu potwierdzenia więzi z Macierzą i jedności wszystkich Polaków, tak mieszkających w kraju, jak i żyjących poza nim”. Święto nawiązuje do przedwojennej tradycji obchodzenia 2 maja jako Dnia Opieki nad Rodakami na Obczyźnie i realizuje jedną z uchwał podjętych przez II Zjazd Polonii i Polaków z Zagranicy, który odbył się w Pułtusku w 2001 r.

Według danych Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP, poza Polską mieszka ok. 20 mln osób polskiego pochodzenia, które wyjechały z kraju lub urodziły się poza nim, a mimo to odczuwają związki z polskością. Są to m.in. potomkowie emigrantów z XIX w, uchodźców uciekających przed wojnami XX w., niegdysiejsi dysydenci z rodzinami, emigranci zarobkowi, a także kolejne pokolenia dawnych obywateli polskich, którzy nie z własnej woli pozostali na Wschodzie. Najwięcej osób polskiego pochodzenia żyje w USA, Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Francji, Niemczech i Litwie.

Na Litwie, według szacunków, mieszka około 200 tys. Polaków.

2 maja obchodzony jest też Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej.