Na spotkanie przybyli prof. dr hab. Monika Tomkiewicz – pracownik naukowy Biura Badań Historycznych IPN w Warszawie, prof. Romuald Brazis – rektor Universitas Studiorum Polona Vilnensis (Uniwersytet Polski w Wilnie), Anna Łatowska – prezes Oddziału Święciańskiego ZPL, Wacław Wiłkojć, członkowie i sympatycy ZPL oraz liczni mieszkańcy ziemi święciańskiej.
Moderatorem spotkania Józef Szyłejko – prezes zarządu głównego Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej oraz prof. Monika Tomkiewicz, którzy opowiedzieli publiczności o nowo wydanych książkach i wydarzeniach w nich opisanych.
Zaprezentowane monografie naukowe są niezwykle ciekawe. Są wynikiem długoletnich rzetelnych, dociekliwych badań.
Monografia „Od Naroczy do Niemna. Relacje partyzantów „Kmicica” – „Łupaczki” – „Ronina” Armii Krajowej na Wileńszczyźnie III 1943 – VII 1944” autorstwa prof. Leszka Bednarczuka i prof. Moniki Tomkiewicz została wydana w 2022 roku w Toruniu. Książka ukazała się z okazji 80-lecia przemianowania Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową. Jest to opracowanie działalności Armii Krajowej na Wileńszczyźnie według relacji bezpośrednich uczestników wydarzeń wojennych.
Monografia „Zdrodnia Ponarska 1941-1944” autorstwa prof. Moniki Tomkiewicz została wydana w 2022 roku w Warszawie. Jest to drugie poprawione wydanie książki. Zawiera wyniki dwudziestoletnich badań nad zbrodniami popełnionymi na obywatelach polskich różnych narodowości w Ponarach i innych wybranych miejscach straceń na Wileńszczyźnie w latach 1941-1944. Drugie wydanie książki oddaje najnowszy i najpełniejszy stan badań nad zbrodnią ponarską. Przedstawiona w pierwszym wydaniu książki lista ofiar została uzupełniona o 53 nowe nazwiska osób straconych w Ponarach obywateli polskich narodowości polskiej. Monografia przedstawia stosunki narodowościowe w przedwojennym województwie wileńskim, eksterminację obywateli II RP pochodzenia żydowskiego, członków podziemia polskiego na Wileńszczyźnie, duchowieństwa polskiego, jeńców radzieckich i ludności romskiej w okresie istnienia Komisariatu Rzeszy Ostland oraz powojenne postępowania karne wobec sprawców zbrodni na ziemi wileńskiej na szerokim tle historycznym.
Warto również kilka słów napisać o autorach tak cennych wydawnictw.
Leszek Bednarczuk urodził się 30 maja 1935 roku w Wilnie. Dzieciństwo spędził w Kobylniku nad jeziorem Narocz, gdzie w 1942 roku poznał Antoniego Burzyńskiego ps. „Kmicic”. Po wojnie mieszkał w Nowym Sączu, a od 1953 roku w Krakowie. Jest profesorem Uniwersytetu Pedagogicznego, członkiem PAU, językoznawcą i badaczem polszczyzny kresowej. Jest autorem około 200 publikacji naukowych, m.in. „Językowy obraz Wielkiego Księstwa Litewskiego”. W latach 1982-2000 nagrał i rozpisał kilkadziesiąt wspomnień partyzantów: „Kmicica”, Zygmunta Szendzielarza – ps. „Łupaszko” i Longina Wojciechowskiego – ps „Ronin”. Na tej podstawie opracował kalendarium, przebieg działań, biogramy dowódców oraz wykaz partyzantów wszystkich trzech brygad i organizacji terenowej. Taśmy z nagraniami zostały przekazane do Muzeum Armii Krajowej w Krakowie.
Monika Tomkiewicz – doktor habilitowany nauk humanistycznych, stypendystka Johannes Gutenberg Universität Mainz. Jest zatrudniona w Biurze Badań Historycznych IPN w Warszawie. W latach 2000-2018 pracowała jako historyk-archiwista w Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku. Specjalizuje się w dziejach najnowszych, szczególnie w historii okupacyjnej byłego województwa wileńskiego i Pomorza. Jest autorką kilku książek, w tym również tych dotyczących Wileńszczyzny: „Zbrodnia w Ponarach 1941-1944”, Warszawa 2008 (wydanie drugie poprawione i uzupełnione, Warszawa 2022) oraz „Więzienie na Łukiszkach w Wilnie 1939-1953”, Warszawa 2018. Jest też autorką licznych artykułów publikowanych w prasie naukowej w Polsce, Niemczech, na Litwie i w Stanach Zjednoczonych. Jest członkiem Stowarzyszenia Polaków Naukowców Litwy i Rady Muzeum Stutthof w Sztutowie.
Podczas prezentacji książek słowo zabrał prof. Romuald Brazis. Podziękował on autorom nowo wydanych monografii za ogromny trud włożony w badania działalności Armii Krajowej oraz zbrodni ponarskiej i opracowanie tak cennych książek. Opowiedział on piękną historię życia Zbigniewa Oziewicza – polskiego fizyka, który pochodził z ziemi święciańskiej. Przedstawił również sylwetkę Ignacego Oziewicza, ps. „Czesław”, „Czesławski”, „Netta”, „Jenczewski”, urodzonego w Łyngmianach pułkowniku piechoty Wojska Polskiego, komendanta Narodowych Sił Zbrojnych w latach 1942–1943.
Uczestnicy spotkania pragną serdecznie podziękować dyrektorowi Domu Polskiego w Nowych Święcanach Edwardowi Jedzińskiemu za zorganizowanie tak niezwykle ciekawej imprezy, podczas którego mogli zapoznać się z nowymi książkami oraz spotkać się na żywo z jednym z ich autorów.
Andrzej Aszkiełowicz
