Na wychowanie Józefa Piłsudskiego wyjątkowy wpływ miała matka. Opiekowała się dziećmi, przekazując im fundamentalne wartości, którymi później kierowały się w życiu. Wpajała im miłość do Polski. To ona zaszczepiła w Ziuku, bo tak nazywano Józefa w domu rodzinnym, przywiązanie do polskiej historii i literatury.

W 1875 roku, po pożarze Zułowa i utracie rodzinnego majątku, rodzina Piłsudskich zamieszkała w Wilnie. Ziuk uczęszczał do I gimnazjum. Po otrzymaniu świadectwa maturalnego w 1885 roku Piłsudski zaczął studiować medycynę na Uniwersytecie Charkowskim. Pomyślnie ukończył pierwszy rok studiów i latem 1886 roku wyjechał na wakacje do Wilna. Studia zamierzał kontynuować na Uniwersytecie w Dorpacie, nie było mu to jednak dane.

W 1887 roku został aresztowany pod zarzutem udziału w przygotowaniach do zamachu na cara Aleksandra III. Do zamachu ostatecznie nie doszło, policja aresztowała bowiem jego niedoszłych wykonawców. Bracia Piłsudscy nie znali celu spiskowców. Ich rola ograniczyła się do przenocowania w Wilnie dwóch Rosjan, którym Bronisław pożyczył też 150 rubli i przekazał substancje potrzebne do produkcji bomby. Mimo to kara za związek ze spiskowcami była bardzo surowa: Józef został skazany na pięć lat zesłania, Bronisław – na piętnaście. Na zesłaniu Piłsudski przebywał w Kireńsku, a później w Tunce, gdzie zaprzyjaźnił się m.in. z Bronisławem Szwarce, członkiem Komitetu Centralnego Narodowego, który przygotowywał powstanie styczniowe. Po powrocie z zesłania w 1892 roku Piłsudski zaangażował się w walkę o niepodległość Polski. Ziuk stał się zwolennikiem tzw. socjalizmu niepodległościowego i w tym kierunku starał się oddziaływać na Polską Partię Socjalistyczną (PPS), w której szeregi wstąpił.

Był gorącym zwolennikiem zmiany dotychczasowej działalności PPS. Uważał, że partia powinna tworzyć podległą sobie organizację o charakterze wojskowym, która mogłaby dać albo kierunek powstaniu antyrosyjskiemu, albo wyszkolić kadry dla przyszłej armii polskiej. Zaangażował się zatem w prace powstałej w 1904 roku Organizacji Bojowej PPS.

Piłsudski sformułował ideę walki zbrojnej o niepodległość w czasie, gdy wiarę w jej spełnienie podzielała znikoma część społeczeństwa polskiego. Mimo to konsekwentnie wcielał ją w życie. Zainicjował stworzenie Związku Walki Czynnej i organizacji strzeleckich przed I wojną światową, a po jej wybuchu – Legionów Polskich. Dowodził I Brygadą Legionów i bił się o niepodległość z Rosją. Później rzucił wyzwanie pozostałym państwom zaborczym – Niemcom i Austro-Węgrom, które uwięziły go w twierdzy w Magdeburgu. W listopadzie 1918 roku z woli narodu został Naczelnikiem Państwa – godność tę sprawował do grudnia 1922 roku – i rozpoczął proces budowy państwowości polskiej oraz Wojska Polskiego. Jako Naczelny Wódz poprowadził wojsko do wojny o granicę wschodnią Rzeczypospolitej. Zwycięstwo w tych zmaganiach, których kulminacyjnym momentem było odparcie najazdu bolszewickiego w Bitwie Warszawskiej w sierpniu 1920 roku, zdecydowało o bycie młodego państwa.

Od połowy 1923 roku, rezygnując z udziału w życiu politycznym, oddawał się w głównej mierze pracy pisarskiej i odczytom, budując równocześnie i rozszerzając zaplecze swych zwolenników. W maju 1926 roku przeprowadził zbrojny zamach stanu przejmując władzę w Polsce. Choć oficjalnie piastował jedynie stanowisko Głównego Inspektora Sił Zbrojnych oraz Ministra Spraw Wojskowych, to w rzeczywistości aż do śmierci był faktycznym dyktatorem państwa polskiego.

Józef Piłsudski zmarł 12 maja 1935 roku. Spoczął w kryptach na Wawelu. W pierwszą rocznicę śmierci Piłsudskiego, 12 maja 1936 roku, odbył się w Wilnie pogrzeb Serca Marszałka oraz prochów Jego Matki – Marii Piłsudskiej.

Józef Piłsudski jest jednym z najważniejszych symboli niepodległości Polski.