Pomimo trudności związanych z pandemią COVID-19 rozpoczęły się kolejne prace konserwatorskie poza granicami Polski finansowane ze środków Instytutu POLONIKA oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (w ramach programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą).

Instytut POLONIKA jest państwową instytucją kultury zajmującą się od początku swojego powstania, w sposób kompleksowy, ochroną polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą. Od 2020 r. nadzoruje także program grantowy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, który umożliwia beneficjentom realizację projektów konserwatorskich, remontowych oraz renowatorskich przy obiektach będących wspólnym dziedzictwem państw dawnej Rzeczpospolitej.

‒ Cieszymy się, że możliwe jest realizowanie projektów w kolejnym kraju. Dzieje się tak dzięki temu, że beneficjenci nawiązali współpracę z lokalnymi podwykonawcami i część prac została już zrealizowana. Taki sposób zarządzania działaniami podczas pandemii COVID-19 i wprowadzonych obostrzeń jest efektywny i sprawia, że mimo trudności prace konserwatorskie i remontowe cały czas są realizowane. ‒ mówi Piotr Ługowski, szef Programu „Ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą” w Instytucie POLONIKA.

Projekty konserwatorskie realizowane na terenie Litwy prowadzone są w porozumieniu z Departamentem Dziedzictwa Kulturowego przy Ministerstwie Kultury Republiki Litewskiej, Katolickiej Diecezji Litewskiej oraz biskupem Gintarasem Grušasem.

Ze środków Instytutu POLONIKA na Litwie realizowane są dwa projekty, których budżet wynosi 158 000 zł. Są to:

1. Prace konserwatorskie przy schodach do wejścia głównego od strony północnej kościoła parafialnego pw. św. Kazimierza w Powiewiórce

Drewniany kościół pw. św. Kazimierza wraz z dzwonnicą w Powiewiórce (dawniej należącej do majątku Sorokpol) na Litwie jest wpisany na litewską listę dziedzictwa kulturowego. Powstał prawie 300 lat temu. Jego budowę ufundował w 1750 r. ówczesny właściciel dóbr Michał Soroka. Natomiast w grudniu 1867 r. w kościele tym został ochrzczony Józef Piłsudski w chrzcielnicy, która przetrwała do dziś, podobnie jak księga parafialna z wpisem tego wydarzenia sporządzonym w języku rosyjskim.

Kamienno-ceglane schody znajdują się przed centralnie umieszczonym wejściem w północnej elewacji świątyni, które jest osłonięte dwuspadowym daszkiem wspartym na czterech okrągłych kolumnach. Schody były praktycznie w stanie całkowitej dezintegracji spoin łączących wszystkie części składowe. Konieczne było zatem przeprowadzenie daleko posuniętych prac ratunkowych, które obejmują konserwację i niewielką wymianę zabytkowej substancji. Finansowane przez Instytut POLONIKA prace konserwatorskie są przeprowadzane na podstawie projektu przygotowanego przez Fundację Ochrony Wspólnego Dziedzictwa Kulturowego „Terpa” i zatwierdzonego przez Wileński Oddział Departamentu Dziedzictwa Kultury przy Ministerstwie Kultury Litwy. Realizację prowadzi Fundacja Ochrony Wspólnego Dziedzictwa Kulturowego „Terpa” przy wsparciu parafii pw. św. Kazimierza w Powiewiórce.

2. Uporządkowanie i zewidencjonowanie grobów żołnierzy Okręgu Wileńskiego Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej poległych lub zmarłych na Wileńszczyźnie

Projekt został dofinansowany z programu grantowego Instytutu POLONIKA „Polskie dziedzictwo kulturowe za granicą – wolontariat”. Obejmuje uporządkowanie terenu, oczyszczenie grobów i terenu wokół nich oraz wywózkę śmieci, poprawienie tabliczek i napisów, zapalenie zniczy. Działania obejmują: Miedniki, Piktokańce, Popiszki, Porudomino, Rudomino, Rudniki, Skorbuciany oraz Wilno. W prace zaangażowani są członkowie Stowarzyszenia Łagierników Żołnierzy Armii Krajowej oraz wolontariusze (młodzież licealna z Polski i młodzież z polskich szkół ponadpodstawowych na Litwie). Uczestnicy projektu będą porządkować oraz dokumentować wybrane miejsca pamięci związane z działalnością żołnierzy Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej.

W ramach programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pn. „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” w bieżącym roku dofinansowane są kwotą 364 000 zł dwa projekty konserwatorskie realizowane w Wilnie, którymi są:

1. Prace konserwatorskie zachowanych fragmentów osiemnastowiecznych malowideł figuralnych znajdujących się na sklepieniu nawy głównej kościoła franciszkanów pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Autorem osiemnastowiecznych polichromii w kościele franciszkanów jest o. Franciszek Niemirowski. Celem kompleksowych prac jest ratowanie zniszczonych barokowych dekoracji, sztukaterii oraz malowideł rozmieszczonych na ścianach i sklepieniach kościoła. Planowane prace polepszą stan techniczny polichromii oraz przywrócą wnętrzu kościoła jego dawny barokowy charakter. Kościół franciszkański pw. Wniebowzięcia NMP w Wilnie jest najstarszym wileńskim kościołem, a jego funkcjonowanie jest ściśle związane z historią Polaków mieszkających dawniej i dziś w Wilnie.

Beneficjentem środków jest Prowincja św. Maksymiliana Marii Kolbego Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych w Polsce. W ubiegłych latach (2013-2015) udało się również przeprowadzić konserwację części polichromii ścian i sklepień w obrębie pierwszego przęsła nawy głównej ‒ nad chórem. Prace te prowadzono równolegle z konserwacją barokowej balustrady empory chóru. W latach 2018-2019 wykonano prace konserwatorskie w obrębie sklepień nawy głównej. W roku bieżącym kontynuowane są prace konserwatorskie przy zachowanych fragmentach przedstawieniowych dekoracji malarskich kolejnego przęsła.

2. Prace konserwatorskie przy malowidłach w kościele pw. św. Franciszka i św. Bernarda w Wilnie

To drugi etap prac przy polichromiach ściennych południowej ściany prezbiterium kościoła. Malowidła rozciągające się na 300 m2 powstały między XVI a XVIII wiekiem. Stanowią one źródło wiedzy o kolejnych aranżacjach wnętrza świątyni i są ich dowodem. Obiekt jest również świadectwem zaawansowania kultury artystycznej dawnej Rzeczpospolitej.
Zakres zaplanowanych prac obejmuje m.in. usunięcie zapraw cementowo-wapiennych oraz adaptację i scalenie technologiczne zapraw historycznych. Zadanie realizuje Fundacja Promocji Sztuk.

Instytut POLONIKA pracuje nad tym, by w najbliższym czasie ruszyły także w innych krajach kolejne projekty konserwatorskie, ponieważ część z nich jest już na ostatnim etapie przygotowań. Na stronie internetowej Instytutu na bieżąco można śledzić informacje o trwających lub zakończonych realizacjach.