Uroczystości rozpoczęły się o 10.30 od Mszy św. w języku polskim, pod przewodnictwem sufragana diecezji wileńskiej ks. bp Arūnasa Poniškaitisa. Następnie, o godzinie 12.00 odbyło się nabożeństwo w języku litewskim.
***
Parafia niemenczyńska jest jedną z najstarszych na Litwie. Założona została tuż po erygowaniu wileńskiej archidiecezji, po chrzcie Litwy w 1387 roku. Ziemie należące do parafii – to dar króla Polski i Wielkiego Księcia Litwy Władysława Jagiełły, co oznaczało, że parafią zarządzała bezpośrednio diecezja wileńska, czyli kapituła katedralna w Wilnie. Z tej racji do pracy w parafii skierowywano wybitnych kapłanów. W latach 1774-1790 proboszczem w Niemenczynie był sekretarz króla Stanisława Augusta, późniejszy biskup Łucka – Adam Naruszewicz. Około 1803 roku parafia została przekazana wileńskiej Alma Mater. Ponieważ w tym czasie była to bogata posiadłość, jej mienie mogło przyczynić się do znacznego zwiększenia aktywów wyższej uczelni. W latach 1807-1824 administratorem parafii był znany przyrodnik ks. Bonifacy Jundziłł. Z kolei, w roku 1824 Niemenczyn przekazano innemu naukowcowi – autorowi słownika łacińsko-polskiego – ks. Florianowi Bobrowskiemu, który pracował tutaj 16 lat.
Pierwszy kościół, zbudowany w Niemenczynie po roku 1387, był drewniany. Spłonął podczas wojny rosyjsko-szwedzkiej, w roku 1655. Po pożarze, staraniem proboszcza ks. Cherubina Jankiewicza, smoleńskiego kanonika, oraz parafian, w 1680 roku wybudowano nowy Dom Boży. Świątynię konsekrował bp Mikołaj Słupski. Jednak w latach 1702-1709 w wyniku pewnych zaniedbań kościół spłonął. Odbudowano go w 1712 roku, staraniem kanonika katedry wileńskiej, późniejszego biskupa pomocniczego wileńskiej diecezji – Aleksandra Mikołaja Horainy. Niestety w roku 1820 w miasteczku wybuchł pożar, który 20 sierpnia pochłonął i świątynię. W pożarze spłonął cały dobytek, wszystkie dzieła sztuki, obrazy, szaty i naczynia liturgiczne.
Dzisiejszy kościół – czwarty z kolei – wybudowany został w połowie XIX wieku. Główni fundatorzy świątyni – to dworzanie, rodzeństwo – Aleksander i Róża Parczewscy. To z ich inicjatywy, fundacji i osobistego zaangażowania, w latach 1848-1855, powstał nowy kościół, w stylu klasycystycznym. Aleksander Parczewski sam go zaprojektował i osobiście śledził budowę. Zadbał też o wyposażenie wnętrza.
Po roku 1852 zbudowano ołtarz główny, a dwa boczne, wraz z figurami świętych, zostały przeniesione z bernardyńskiego kościoła w Trokach i dostosowane do kościoła niemenczyńskiego. Stare ołtarze były dokładnie odrestaurowane i od nowa pozłocone.
20 lipca 1847 roku do parafii w Niemenczynie został skierowany nowy proboszcz – ks. Antoni Kikutis-Kitkiewicz, który dotąd był rektorem zreformowanego Seminarium Duchownego w Wilnie. W roku 1853 poświęcił tzw. czasowy ołtarz, urządzony w zakrystii. Natomiast w święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, 8 września 1855 roku, bp Wacław Żyliński konsekrował świątynię.
Około 1857 roku Aleksander Parczewski przeznaczył fundusze na uporządkowanie przykościelnego terenu. Wymurowano ogrodzenie, zrobiono bramę i uporządkowano cmentarzyk. Znajduje się tutaj kaplica grobu rodziny Parczewskich – mauzoleum stoi po dziś dzień. W jego krypcie znajdują się groby 11 członków rodziny, zmarłych w latach 1856-1939. Wśród nich fundator, architekt i budowniczy kościoła – Aleksander Parczewski. W kaplicy są też pogrzebane kości zmarłych, które zostały znalezione w tym miejscu podczas budowy kaplicy.
Nowy, pięknie uporządkowany kościół, znowu uległ pożarowi tuż po zakończeniu II wojny światowej. Z zeznań świadków wiadomo, że ogień strawił całe wnętrze kościoła – drewniane ołtarze, obrazy, szaty i naczynia liturgiczne – zostały tylko ściany. Miejscowa ludność, z proboszczem ks. Franciszkiem Radziszewskim na czele, wzięła się za odnowę kościoła. Wierni włożyli niemało starań, aby w 1950 roku Dom Boży został odnowiony.
Dzisiaj w kościele znajdują się trzy drewniane ołtarze: główny i dwa boczne, które w roku 1948 zostały przeniesione z kościoła św. Bartłomieja w Wilnie. Prawdopodobnie wcześniej należały one do wileńskiego kościoła bernardynów. Wszystkie trzy ołtarze są w stylu barokowym; boczne zbudowano na przełomie XVII-XVIII w., a główny – w połowie XVIII w. Ich styl się różni i nie tworzą one architektonicznej jedności.
Główny ołtarz jest wyrzeźbiony z drewna, w stylu barokowym, upiększony polichromiami, złocony. Składa się z dwóch poziomów. W pierwszej części w barokowym obramowaniu znajduje się obraz Matki Bożej Trockiej. Przypuszczalnie kiedyś był umieszczony w bramie murów obronnych Trok. Na drugim poziomie znajdują się figury św. Franciszka i św. Bernarda, w centrum – Chrystus ukrzyżowany. Ołtarz wieńczą rzeźby Boga Ojca i aniołów.
W ostatnich latach, staraniem proboszczów ks. Eigantasa Rudokasa (1996-2002), śp. ks. Witolda Zuzy (2002-2006) i ks. Eduardasa Kirstukasa (2006-2014) kościół został odnowiony.
Wnętrze kościoła zdobią stare obrazy, które trafiły tutaj z wileńskich kościołów zakonnych, które po wojnie były zamykane.
W kościele zachowały się rzeczy liturgiczne pochodzące z XVIII-XIX wieku oraz unikatowa i wartościowa kolekcja sztandarów, figur i obrazów wykorzystywanych podczas procesji.
Na terenie przykościelnym znajduje się cmentarzyk, na którym są pochowani kapłani pracujący w Niemenczynie: ks. Wincenty Dzierwanowski (zm. 1877), ks. Antoni Kikutis-Kitkiewicz (zm. 1857), ks. Józef Szymkiewicz (1876-1904), ks. Jak Mikołaj Skardziński (1872-1958), ks. Franciszek Radziszewski (1907-1969), ks. prałat Kazimieras Pukėnas (1905-1997).
Teresa Worobiej
fot. autorka
