– Rok 1317 jest datą, kiedy sfinalizowano starania powołania metropolii za rządów Giedymina. Trwało to zapewne kilka, może kilkanaście lat, a czynił je także poprzednik i stryjeczny brat Giedymina, wielki książę litewski Witenes. Przez obchody jubileuszu chcemy m.in. zwrócić uwagę na fakt, że chrześcijaństwo prawosławne na etnicznej Litwie istniało daleko przed przyjęciem chrztu z Zachodu. Skoro litewscy władcy, będąc poganami, starali się, żeby na terytorium ich kraju założyć cerkiewną jednostkę administracyjną, widocznie było na to zapotrzebowanie: ich podwładni byli chrześcijanami wschodniego obrządku – w rozmowie z „Tygodnikiem” opowiada ks. Vitalijus Mockus, kanclerz kurii prawosławnej diecezji w Wilnie oraz proboszcz dwóch wileńskich cerkwi: św. Paraskewy Piatnicy i Soboru Przeczystej Bogurodzicy (katedry).

W poniedziałek, 13 listopada, w Pałacu Władców w Wilnie odbył się główny koncert „700-lecie Prawosławnej Metropolii na Litwie”. Inne kulturalne wydarzenia miały miejsce w miastach, gdzie są większe wspólnoty ortodoksów – w Kownie, Kłajpedzie i Wisagini.

Od wieków...
Zgodę na erygowanie nowej administratury na początku XIV w. wydał patriarcha konstantynopolitański Jan XII i cesarz bizantyński Andronik II, pozytywnie odpowiadając na prośbę książąt litewskich. Siedzibą metropolii był Nowogródek, zaś pierwszym jej zwierzchnikiem został Teofil; podlegali mu biskupi Połocka i Turowa. Chrześcijaństwo prawosławne przenikało na Litwę o wiele wcześniej. Wielu litewskich książąt pozyskiwało włości na ziemiach ruskich, przyjmując chrzest. Cerkwie prawosławne fundowała m.in. Julianna Twerska, druga żona wielkiego księcia Olgierda.
– Zanim utworzono metropolię już mieliśmy trzech świętych prawosławnych litewskiego pochodzenia: książę Pskowa – Dowmunt (szwagier króla Mendoga); mnich Jelisiej Ławriszewski (syn wielkiego księcia litewskiego Trojdena) oraz mniszka Charytyna (krewna króla Mendoga). Wszystko to oznacza, że istniały tutaj wspólnoty wiernych, pierwsze parafie i diecezje. Obchodząc jubileusz, podkreślamy, że prawosławni na Litwie to są miejscowi wierni. Po drugie, nie zważając na fakt, że od wieków istniejemy obok chrześcijan innych wyznań, ludzie mało o nas wiedzą. Powstało wiele mitów i stereotypów, które nie mają nic wspólnego z realiami. Dlatego podobne święta pomagają w poznaniu prawosławnych tradycji i kultury. Chcemy pokazać, czym żyjemy i jacy jesteśmy – tłumaczy ks. Mockus.

Na studia do Polski
Na Litwie chrześcijanie obrządku wschodniego stanowią ok. 4 proc. Jest 57 prawosławnych parafii i dwa monastery (w Wilnie): męski, przy cerkwi Świętego Ducha i żeński, św. Marii Magdaleny, przy cerkwi św. Aleksandra Newskiego na Nowym Świecie. Obie wspólnoty zakonne mają po 10 członków. Tendencja wyboru stanu duchownego w prawosławiu na Litwie jest podobna jak i w innych krajach ortodoksyjnych: 10 proc. – to zakonnicy i 90 proc. – tzw. „kler biały”, czyli kapłani, którzy mają rodziny. Niewielki procent stanowią kapłani, którzy decydują się na celibat, nie zostając mnichami.

W latach niepodległości Litwy Cerkiew, podobnie jak i inne Kościoły chrześcijańskie, odzyskała mienie zagrabione przez Sowietów. Odnowione zostały też struktury kościelne. Niestety, ale liczba wyznawców się zmniejszyła. Powodem tego jest m. in. emigracja młodych rodzin, wyludnianie się wiejskich miejscowości, swoisty procent mają w tym udział małżeństwa mieszane, gdy strona prawosławna okazuje się być tą bardziej uległą. Niemniej jednak do zawarcia małżeństwa prawosławnego z nie-prawosławnym nie jest już wymagane przyjęcie wyznania drugiej ze strony.

Odkąd Litwa weszła w struktury Unii Europejskiej, łatwiejszy jest też kontakt z krajami po zachodniej granicy. Dlatego też kandydaci do stanu duchownego studiują przeważnie w Warszawie. Co ciekawe, Kościół prawosławny w Polsce uchodzi za jeden z najbardziej aktywnych wśród wspólnot obrządku ortodoksyjnego.

Wiara w uczynkach
Na pytanie, czym żyje dzisiaj Kościół prawosławny na Litwie, ks. Vitalijus Mockus odpowiada, że tymi samymi problemami, które dotykają inne wspólnoty wyznaniowe w kraju. Jedną z pilnych potrzeb jest praca wśród wiernych, którzy są niepraktykujący.

– Jest to dla nas swoiste wyzwanie, żeby ożywić wiarę wśród wiernych oziębłych. Poza tym zorganizowana została praca duszpasterska w różnych sferach: aktywny jest dział do pracy z młodzieżą; służba socjalna (kiedy staramy się dotrzeć z pomocą do współbraci będących w potrzebie); dział misyjny (kiedy staramy się przyciągnąć do Cerkwi tych, którzy z różnych powodów nie praktykują); dział ds. katechizacji i oświaty (przygotowuje katechetów do szkoły i współpracuje z rodzicami) – tłumaczy kanclerz.

Kapłan podkreśla, że jednym ze sposobów dotarcia do wiernych są organizowane kolonie dla dzieci, młodzieży, czy też rodzin.

Otwarci na dialog
Przedstawicieli Cerkwi litewskiej metropolii często można spotkać na przedsięwzięciach organizowanych w Kościele katolickim: obecni byli na beatyfikacji bp. Teofila Matulionisa, podczas Kongresu Miłosierdzia. W 2014 roku odbył się marsz „Święto Rodzin” w obronie wartości chrześcijańskich, a do organizacji – wspólnie z Kościołem katolickim i protestanckim – włączył się ortodoksyjny. – Litwa jest nazywana Ziemią Maryi i my, prawosławni, podpisujemy się pod tymi słowami. Wspólnie z katolikami czcimy niektóre ikony, jak np. Matki Bożej Ostrobramskiej, Bogurodzicy Łukiskiej, obrazy Maryi w Surdegach i Pożajślu. Jestem przekonany, że nie ma na świecie takiego drugiego kraju jak Litwa, gdzie chrześcijanie różnych konfesji tak pięknie żyliby obok siebie – stwierdził kapłan.

Liturgia po litewsku
Wśród 10 prawosławnych parafii w stolicy, w jednej nabożeństwa odbywają się w języku litewskim. Teksty liturgiczne przetłumaczył sam ks. Vitalijus Mockus, który jest Litwinem. Jak mówi, współpracował z filologami i teologami. Było to podyktowane zapotrzebowaniem wśród wiernych. Coraz więcej jest małżeństw mieszanych, rosyjsko-litewskich, które przejmują wyznanie prawosławne, ale dzieci kształcą w szkołach litewskich i w domu rozmawiają po litewsku.

– Żartobliwie porównuję, że Litwa jest ostatnim krajem, który przyjął chrześcijaństwo i ostatnim krajem w Europie (jeśli chodzi o prawosławie), który wykorzystał do liturgii język narodowy. Wbrew pozorom i powszechnemu mniemaniu, prawosławni od początku wykorzystywali w liturgii języki narodowe. Nie mieliśmy, jak chrześcijaństwo zachodnie, jednego języka w liturgii: Gruzini sprawowali liturgię po gruzińsku, Ormianie – po ormiańsku, Syryjczycy – po syryjsku. Wreszcie przyszedł czas na przetłumaczenie liturgii na język litewski. Naśladujemy w tym świętych Cyryla i Metodego, którzy, głosząc chrześcijaństwo wśród Słowian, zadbali, żeby przekaz był zrozumiały dla tych narodów – wyjaśnia ks. Vitalijus, który od kilkunastu lat sprawuje liturgię w cerkwi św. Paraskewy w języku litewskim i jest duszpasterzem litewskiej wspólnoty prawosławnej.

Poruszeni łaską
Kulminacją 5 kulturalnych przedsięwzięć zorganizowanych w tym roku przez Kościół ortodoksyjny na Litwie był poniedziałkowy koncert w Pałacu Władców w Wilnie. Na święto przybyli m.in. zwierzchnicy Kościołów chrześcijańskich na Litwie, nuncjusz abp Pedro López Quintana, przedstawiciele episkopatu Litwy, w tym wiceprzewodniczący, metropolita kowieński, abp Lionginas Virbalas, ambasadorzy, w tym – Polski – Urszula Doroszewska, przedstawiciele Sejmu RL.

– Wszyscy jesteśmy chrześcijanami, a duch chrześcijaństwa – to duch miłości. I chcemy, żeby ten duch poruszył wasze serca. Pragniemy, aby wasze serca były poruszone nie naszymi słowami, nie tymi pięknymi śpiewami, a łaską Ducha Świętego. Żebyśmy po koncercie poczuli się bliżsi jedni drugim. Uświadomimy wówczas, że więcej jest tego, co nas łączy niż tego, co nas dzieli. Ponieważ duch miłości jednoczy ludzi: jednych z drugimi i z Chrystusem – przemawiając do zgromadzonych w Pałacu Władców, powiedział prawosławny metropolita abp Innocenty Wasiliew.

Różnice ubogacają
Koncert wystawili m.in.: prawosławny chór z cerkwi Świętego Ducha (kier. Tatiana Skoworodko), kwintet smyczkowy, operowi soliści, jak: Irena Milkevičiūtė, Julija Stupnianek, Natalija Krauter, Vytautas Vepštas. Aktor Vytautas Rumšas (senior) przedstawił historię prawosławia na Litwie. Podczas koncertu wykorzystano muzykę wyłącznie tych prawosławnych kompozytorów, którzy działali i tworzyli na Litwie. Specjalnie na jubileuszowe koncerty dwa utwory dedykował wileński prawosławny kompozytor Wiktor Miniot. Podczas koncertu wykonano kompozycje twórcy Wsiewołoda Kubajewskiego, który przez wiele lat kierował chórem przy monasterze Świętego Ducha w Wilnie. Zabrzmiały też fragmenty „Ewangelii według św. Mateusza”, autorstwa Iłariona Alfejewa, teologa, historyka, rosyjskiego prałata, który w latach 1987-1991 pracował na Litwie. Zgromadzeni usłyszeli także dzieła, związanego z Wilnem, rosyjskiego skrzypka wirtuoza Aleksego Lwowa, który m.in. na polecenie cara Mikołaja I ułożył hymn Rosji. Koncertowi towarzyszyła też wystawa poświęcona prawosławnym publikacjom, śpiewnikom i szatom liturgicznym.

– Jesteśmy w Wilnie, które jest piękne w swojej różnorodności i swoim chrześcijańskim bogactwie. Wiele nas łączy: ewangelia, wartości, miłość do Chrystusa i radość, która wypełnia nasze serca. Wszak Chrystus powołuje nas do jedności, do tego, byśmy się dzielili z innymi Jego Słowem i Ewangelią – składając życzenia, powiedział abp Lionginas Virbalas, powtarzając za papieżem Franciszkiem, że „różnice nie powinny nas dzielić, lecz ubogacać”.

Teresa Worobiej

Tygodnik Wileńszczyzny

• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
• © Teresa Worobiej © Teresa Worobiej
•