Bielski ręcznik obrzędowy - rucznik/rusznyk

Element tradycji Podlasia, który od wieków towarzyszy mieszkańcom regionu w najważniejszych momentach życia. Wykonuje się go z lnu, a jego wymiary wahają się od 2 do 3,5 m długości i 35-44 cm szerokości. Każdy rucznik zdobiony jest misternymi wzorami – haftem krzyżykowym, płaskim, koronką szydełkową lub wiązaną.

Dawniej rucznik był nieodzownym elementem posagu młodych dziewcząt, które od najmłodszych lat uczyły się rzemiosła tkackiego i hafciarskiego. Do dziś odgrywa on ważną rolę w ceremoniach zaślubin i obrzędach weselnych. W czasie ślubu w cerkwi młoda para staje na rozłożonym ręczniku, co ma symbolizować trwałość związku. Po powrocie z cerkwi zaślubionych na progu domu wita matka z korowajem – obrzędowym pieczywem, które spoczywa na ozdobnym ruczniku. W codziennym życiu rucznik zdobił święty kąt w domu, gdzie otaczał ikony. Wykorzystywano go również w obrzędach pogrzebowych. Towarzyszył zmarłemu w ostatniej drodze. Był wieszany na krzyżu lub umieszczany na ikonie przez 40 dni, aby dusza zmarłego miała schronienie.

Pająki ze słomy, papieru i bibuły na Lubelszczyźnie

Przestrzenne konstrukcje ze słomy, papieru i bibuły przez wieki pełniły ważną rolę w tradycji ludowej na Lubelszczyźnie. Głównym materiałem do ich tworzenia była słoma żytnia. Ważne było jej staranne przygotowanie, czyli oczyszczenie, podział na odpowiednie długości oraz moczenie w wodzie, które nadawało jej giętkości. Do tworzenia pająków wykorzystywano też bibułę i kolorowy papier, z których robiono dekoracyjne kwiaty, łańcuchy czy charakterystyczne jeżyki.

Gotowe pająki wieszano w centralnym punkcie izby lub w tzw. świętym kącie, głównie podczas świąt Bożego Narodzenia. W ten sposób zdobiły one wiejskie chałupy, nadając im odświętny charakter. Miały również znaczenie symboliczne. Wierzono, że przynoszą szczęście, urodzaj i ochronę przed złymi mocami. W latach 50. XX wieku pająki ustąpiły miejsca choinkom jako głównej ozdobie świątecznej. Obecnie zyskują popularność jako element dekoracyjny, tracąc jednak swoje pierwotne znaczenie.

Tradycje tkackie Bodzentyna i okolic

Krosna, kołowrotki czy snowadła do dziś można znaleźć w wielu domach w rejonie Bodzentyna (woj. świętokrzyskie). Tradycje tkackie są tam chronione przede wszystkim przez grupy pasjonatów, którzy organizują warsztaty i pokazy.

Historia tkactwa na Kielecczyźnie sięga co najmniej XVI wieku. Najstarsze tkaniny ludowe z tego regionu charakteryzowały się prostotą wzoru i kolorystyki. Ich wykonanie wymagało jednak dużej wprawy. Wytworzenie jednej narzuty lub kilimu mogło zająć wiele tygodni, a w proces ich powstawania zaangażowana była często cała rodzina. Typowe dla Gór Świętokrzyskich są dwukolorowe pasiaki, najczęściej w kolorach czerni i czerwieni. W XX wieku, dzięki działalności Spółdzielni „Tkactwo Świętokrzyskie” w Bodzentynie, tradycyjny wzór stał się wizytówką regionu. Produkty spółdzielni były prezentowane na Cepeliadach i wystawach w całej Polsce.

Tradycje Górali Czadeckich

Górale Czadeccy to grupa kulturowa wywodząca się z Beskidu Żywieckiego i Śląskiego, a także z Ziemi Cieszyńskiej. W XVI i XVII wieku górale z tych regionów rozpoczęli migrację na tereny obecnej Słowacji, osiedlając się w okolicach miasta Czadca (słow. Čadca). W XVIII i XIX wieku ich wędrówka objęła Bukowinę, gdzie na terenach dzisiejszej Ukrainy i Rumunii stworzyli nowe osady. Po II wojnie światowej osiedlili się na Dolnym Śląsku oraz w województwie lubuskim i wielkopolskim, gdzie do dziś pielęgnują swoją odrębność kulturową.

Tradycje Górali Czadeckich odzwierciedlają bogactwo wielokulturowych wpływów. Gwara, używana obecnie przez starsze pokolenie, łączy w sobie cechy języków regionów, przez które migrowali. Tradycyjny strój Górali Czadeckich dla kobiet obejmuje haftowane koszule, wełniane spódnice szyte „na zakładkę”, chusty lub wianki z mirtu oraz kierpce, zaś dla mężczyzn - lniane koszule, skórzane pasy, czarne kapelusze oraz małe torby zwane „torbinkami”, które często są zdobione haftem.

Tradycje tej grupy obejmują m.in. pieśni i tańce („Koszulinka Cinka” i „Dawidenka”), a także rękodzieło, w tym m.in. wykonywanie „pieska” – cienkiego paska z delikatnych koralików, noszonego przez kobiety na szyi, do którego dopinany jest „dziordanek” – pasek delikatnie opadający na koszulę.

***

Festiwal Folklorystyczny „Limanowska Słaza”

Do Krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego został wpisany Festiwal Folklorystyczny „Limanowska Słaza”, który od prawie pół wieku przyczynia się do zachowania bogatych tradycji Lachów Limanowskich, Sądeckich i Szczyrzyckich, Zagórzan oraz Górali Sądeckich. Główną częścią wydarzenia są występy zespołów regionalnych, grup śpiewaczych, instrumentalistów i gawędziarzy. Uczestnicy starają się oddać autentyczność i piękno tradycji, dbając o każdy detal – od strojów, przez układy taneczne, aż po pieśni. Integralną częścią festiwalu jest też kiermasz sztuki ludowej, podczas którego można podziwiać i zakupić rękodzieło oraz porozmawiać z twórcami, którzy chętnie dzielą się historią i technikami swojej pracy.

MKiDN