Na których cmentarzach znajdziemy groby szczególnie zasłużonych dla naszej ojczyzny osób? Przypomnijmy najbardziej znaczące dla naszej historii nekropolie wspominając jednocześnie tych, których miejsca pochówku nie są wciąż znane lub w toku dziejów zostały zniszczone.

Powązki

Cmentarz Powązkowski (Stare Powązki) to chyba najbardziej znana w Polsce nekropolia. Cmentarz położony jest na terenie dzielnicy Wola w Warszawie, między ulicami: Okopową, Powązkowską, Tatarską i Jana Ostroroga. Cmentarz został założony 4 listopada 1790 roku. Teren pod jego utworzenie podarowała rodzina Szymanowskich. Nekropolię poświecono 20 maja 1792 roku w obecności króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W tym samym roku na terenie cmentarza ukończono budowę kościoła św. Karola Boromeusza, ufundowanego przez duchowieństwo warszawskie. Początkowo cmentarz miał powierzchnię 2,6 ha. Dziś to 43 ha. Na Starych Powązkach pochowanych zostało około milion osób. Najbardziej znanym miejscem na cmentarzu jest Aleja Zasłużonych

Na Powązkach pochowane zostały setki znanych i ważnych dla naszej historii i kultury osób. Są to m.in.: Stefan Rowecki „Grot”, Michał Falzmann, Stanisław Grabski, Jan Kiliński, Stanisław Lubomirski, Aleksandra Piłsudska, Michał Jerzy Poniatowski, Grzegorz Przemyk, Kazimierz Pużak, Edward Śmigły-Rydz, Stanisław Wigura, Franciszek Żwirko, Stefan Bryła, Aleksander Gieysztor, Juliusz Wiktor Gomulicki, Władysław Grabski, Jan Nowak-Jeziorański, Henryk Samsonowicz, Irena Sendlerowa, Władysław Tatarkiewicz, Jerzy Waldorff, Jerzy Andrzejewski, Miron Białoszewski, Stanisław Cat-Mackiewicz, Joanna Chmielewska, Wanda Chotomska, Maria Dąbrowska, Tadeusz Dołęga-Mostowicz, Adolf Dygasiński, Stanisław Dygat, Pola Gojawiczyńska, Zbigniew Herbert, Marek Hłasko, Paweł jasienica, Maj Lidia Kossakowska, Bolesław Leśmian, Agnieszka Osiecka, Bolesław Prus, Maria Rodziewiczówna, Leopold Staff, Melchior Wańkowicz, Bogusław Kaczyński, Hugo Kołłątaj, Stanisław Konarski, Jan Józef Lipski, Nina Andrycz, Aleksander Bardini, Hanka Bielicka, Bogusz Bilewski, Mieczysław Czechowicz, Mieczysława Ćwiklińska, Piotr Dejmek, Mariusz Dmochowski, Edward Dziewoński, Edmund Fetting, Wiesław Gołas, Władysław Hańcza, Gustaw Holoubek, Stefan Jaracz, Kalina Jędrusik, Zygmunt Kęstowicz, Jan Kobuszewski, Krzysztof Kowalewski, Irena Kwiatkowska, Andrzej Łapicki, Henryk Machalica, Zdzisław Maklakiewicz, Wiesław Michnikowski, Lech Ordon, Marek Perepeczko, Zula Pogorzelska, Eugeniusz Priwiezieńcew, Ewa Sałacka, Aleksandra Śląska, Irena Jarocka, Mieczysław Karłowicz, Jan Kiepura, Krzysztof Kieślowski, Stefan Kisielewski, Andrzej Konic, Witold Lutosławski, Stanisław Moniuszko, Tadeusz Nalepa, Czesław Niemen, Wojciech Młynarski, Michał Kazimierz Ogiński, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jerzy Połomski, Zenon Przesmycki, Władysław Skoczylas, Henryk Simiradzki, Katarzyna Sobczyk, Violetta Villas, Jerzy Wasowski, Henryk Wieniawski, Alfred Wierusz-Kowalski.

Wojskowe Powązki

Cmentarz Wojskowy na Powązkach znajduje się przy ul. Powązkowskiej 43/45 w Warszawie. Nekropolia założona została w 1912 roku jako cmentarz prawosławny przeznaczony dla zmarłych żołnierzy rosyjskich. Po I wojnie światowej grzebano tam jednak nie tylko Rosjan, ale też zmarłych jeńców m.in. niemieckich, węgierskich, chorwackich, czeskich. Od 1918 roku zarząd nad cmentarzem przejęła Kuria Biskupa Polowego. Stał się on miejscem pochówku wojskowych i ich rodzin. W kolejnych latach na Powązki Wojskowe przeniesiono szczątki poległych w powstaniach listopadowym, styczniowym oraz w czasie wojny polsko-bolszewickiej i innych wojen o granice, a także podczas zamachu majowego. Na cmentarzu zaczęły się także pojawiać symboliczne groby oraz tablice upamiętniające osoby, które zginęły w obronie Ojczyzny.

W czasie II wojny światowej na cmentarzu chowano poległych żołnierzy. Przenoszono tam też ekshumowane szczątki osób pogrzebanych wcześniej w innych miejscach stolicy. Często poległych Polaków chowano pod innymi nazwiskami w obawie przed niemieckimi represjami. Na Wojskowych Powązkach spoczęło wielu powstańców warszawskich, w tym członkowie AK i harcerze ze zgrupowań tj. „Zośka”, „Parasol”, „Golski”, „Gustaw”, „Kiliński”, „Miotła”, „Kryska”.

Po 1945 roku na cmentarzu chowano też żołnierzy Armii Ludowej oraz członków partii komunistycznej. W latach 50. powstała tam Aleja Zasłużonych.

Ważnym miejscem na mapie Wojskowych Powązek jest tzw. Łączka, czyli miejsce, gdzie po 1945 roku komuniści grzebali, w nieoznaczonych miejscach, szczątki zamordowanych przez siebie Polaków walczących z sowieckim reżimem.

Na profilu Instytutu Pamięci Narodowej na portalu X czytamy: „W latach 1944-1956 komunistyczny wymiar sprawiedliwości, na podstawie niezwykle represyjnych aktów prawnych, skazał na karę śmierci ponad 8 tys. osób, w tym wielu działaczy podziemia antykomunistycznego. Przez lata rodziny zamordowanych nie miały możliwości uzyskania informacji o tym, gdzie spoczywają ich najbliżsi. W większości przypadków pochówki ofiar były utajnione. Jednym z takich miejsc przez wiele lat była »Łączka«, czyli znajdująca się pod murem cmentarza wojskowego na Powązkach kwatera »Ł«.

Początki kwatery sięgają drugiej połowy kwietnia 1948 roku. W styczniu 1948 r. dyrektor Departamentu Więziennictwa Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego wydał rozkaz skierowany do podległych mu jednostek, w którym nakazał zmianę sposobu grzebania więźniów, od tej pory straceńcy mieli być chowani na miejscowym cmentarzu. W Warszawie wybór padł ostatecznie na pole znajdujące się na skraju powązkowskiej nekropolii. Ofiary były chowanie tam do 1956 roku.

Po upadku komunizmu na »Łączce« podejmowano próby uhonorowania niewinne straconych, jednak do 2012 roku personalia pochowanych tam ofiar pozostawały nieznane. Wszystko zmieniły badania prowadzone przez IPN oraz Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa od 2012 do 2017 roku. Dzięki pracom ekshumacyjnym, kwerendzie archiwalnej oraz badaniom antropologicznym i genetycznym, prowadzonym przez Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN, udało się zidentyfikować szczątki wielu ofiar reżimu komunistycznego. (...) Łącznie pogrzebano tam 276 osób”.

Na cmentarzu znajduje się też Dolinka Katyńska, gdzie upamiętnieni zostali polscy wojskowi zabici przez Sowietów w 1940 roku oraz Kwatera Smoleńska – miejsce poświęcone pamięci ofiar tragedii smoleńskiej z 10 kwietnia 2010 roku.

Na Wojskowych Powązkach pochowani są m.in.: Michał Rola-Żymierski, Marian Spychalski, Karol Świerczewski, Andrzej Błasik, Wojciech Jaruzelski, Zygmunt Berling, Lucjan Żeligowski, Piotr Jaroszewicz, Tadeusz Kutrzeba, Juliusz Rómmel, Wiktor Thommee, Antoni Chruściel, Walerian Czuma, August Emil Fieldorf „Nil”, Jan Bytnar „Rudy”,, Maciej Dawidowski „Alek”, Tadeusz Zawadzki „Zośka”, Mirosław Hermaszewski, Henryk Jabłoński, Ryszard Kukliński, Edwards Ochab, Leopold Okulicki, Stanisław Skalski, Stanisław Sosabowski, Franciszek Szlachcic, Stanisław Tatar, Maria Wittek, Józef Beck, Bolesław Bierut, Władysław Bartoszewski, Stanisław Ciosek, Bronisław Geremek, Władysław Gomułka, Przemysław Gosiewski, Henryk Jabłoński, Stanisław Kania, Jacek Kuroń, Kornel Morawiecki, Józef Oleksy, Jan Olszewski, Mieczysław Rakowski, Zbigniew Religa, Zbigniew Romaszewski, Henryk Wujec, Marian Rejewski, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Borowski, Władysław Broniewski, Maria Czubaszek, Konstanty Ildefons Gałczyński, Janusz Głowacki, Stanisław Grzesiuk, Jacek Kaczmarski, Ryszard Kapuściński, Jonasz Kofta, Tadeusz Konwicki, Zofia Nałkowska, Stefan Hambura, Jerzy Putrament, Magdalena Samozwaniec, Józef Szczepański, Julian Tuwim, Adam Ważyk, Adolf Dymsza, Ryszarda Hanin, Alina Janowska, Emilian Kamiński, Barbara Krafftówna, Tadeusz Łomnicki, Jan Machulski, Stanisław Mikulski, Wojciech Pszoniak, Krystyna Sienkiewicz, Danuta Szaflarska, Zbigniew Zapasiewicz, Xawery Dunikowski, Magdalena Abakanowicz, Edward Dwurnik, Wojciech Fangor, Jerzy Gruza, Stanisław Jopek, Jerzy Kawalerowicz, Bernard Ładysz, Janusz Morgenstern, Barbara Sass, Wiesław Zdort, Leon Schiller, Olga Sipowicz (Kora), Tadeusz Sygietyński, Władysław Szpilman, Henryk Arctowski, Andrzej Bartnicki, Marian Falski, Maria Janion, Zygmunt Kałużyński, Aleksander Kamiński, Witold Keżun, Leszek Kołakowski, Marek Kotański, Tadeusz Kotarbiński, Kazimierz Moczarski, Karol Modzelewski, Jerzy Szaniawski, Stanisław Szwarc-Bronikowski, Jerzy Targalski, Teresa Torańska, Jerzy Urban, Kazimierz Deyna, Kazimierz Górski, Jerzy Kulej, Kamila Skolimowska, Feliks Stamm, Irena Szewińska, Leonid Teliga.

Cmentarz Rakowicki

Cmentarz ten znajduje się przy ul. Rakowickiej w Krakowie w dzielnicy Stare Miasto. Nekropolia została założona w 1803 roku na terenie ówczesnej wsi Prądnik Czerwony. Z czasem cmentarz był powiększany; obecnie ma powierzchnię 40 ha. W latach 1861-1862 w centralnym punkcie cmentarza wzniesiono kaplicę Zmartwychwstania Pańskiego. Na cmentarzu znajdują się m.in. kwatery uczestników powstań listopadowego, styczniowego, krakowskiego, żołnierzy walczących w czasie I wojny światowej, członków Legionów Polskich, uczestników szarży pod Rokitną oraz robotników zabitych podczas strajków w Krakowie w 1923 roku.

Na cmentarzu Rakowickim pochowani są m.in.: św. Adam Chmielowski (Brat Albert), Jan Matejko, Wiesława Szymborska, Ewa Demarczyk, Jerzy Nowosielski, Marek Grechuta, Karol i Emilia Wojtyłowie (rodzice Jana Pawła II), Ignacy Daszyński, Roman Ingarden, Jerzy Kossak, Juliusz Kossak, Józef Mehoffer, Lucjan Rydel, Zbigniew Wodecki, Helena Modrzejewska.

Cmentarz Łyczakowski

Cmentarz Łyczakowski to najstarsza nekropolia Lwowa, założona w 1786 roku we wschodniej części miasta na specjalnie zaprojektowanym terenie obsadzonym licznymi drzewami. Cmentarz był kilka razy powiększany, obecnie ma 40 ha i podzielony jest na 86 pól grobowych. Znajduje się tam około 300 tysięcy mogił, w tym 2 tysiące ma formę kamiennych grobowców, natomiast 23 to kaplice grobowe. Na grobach wzniesiono ok. 500 posągów i płaskorzeźb. Groby osób zasłużonych znaleźć można przy alei głównej, która przyjmuje formę eliptyczną i obiega cały cmentarz. Najstarsze nagrobki pochodzą z XVIII wieku. Część z nich zachowała oryginalne płaskorzeźby i rzeźby.

Na terenie nekropolii znajduje się, szczególnie ważny dla Polaków, Cmentarz Orląt Lwowskich, gdzie złożono ciała poległych w czasie obrony Lwowa podczas wojny polsko-ukraińskiej w 1919 roku.

Na cmentarzu Łyczakowskim pochowani są (spośród Polaków) m.in.: Oswald Balzer, Stefan Banach, Franciszek Ksawery Godebski, Zygmunt Gorgolewski, Seweryn Goszczyński, Artur Grottger, Jan Nepomucen Kamiński, Maria Konopnicka, Karol Szajnocha, Gabriela Zapolska.

Cmentarz Na Rossie

Cmentarz Na Rossie znajduje się w Wilnie. Otwarto go w 1801 roku, choć już wcześniej w miejscu tym grzebano zmarłych, głównie tych, którzy odeszli w czasie epidemii. Nekropolia ma powierzchnię 10,8 ha. W jej skład wchodzą obecnie cmentarze: Stara Rossa, Nowa Rossa, Cmentarz Wojskowy oraz mauzoleum Matka i Serce Syna.

Pierwszym pochowaną osobą na cmentarzu był burmistrz Wilna, Jan Müller. W 1802 roku na terenie nekropolii wzniesiono katakumby, a w 1840 roku wybudowano kaplicę pogrzebową. Od tamtej pory cmentarz uchodził za miejsce szczególne, gdzie chowano osoby zasłużone.

Po 1945 roku nowe władze komunistycznej Litwy przestały w jakikolwiek sposób dbać o cmentarz, który coraz mocniej podupadał. Przez około 20 lat miejsce to ulegało dewastacji; znajdował się tam nawet skład budowlany. Sytuacja poprawiła się dopiero pod koniec lat 60., lecz i tak, mimo to, do tej pory wiele nagrobków znajduje się w fatalnym stanie. Odrestaurowywanie zabytkowych miejsc pochówków trwa od 1990 roku.

Na Rossie znajduje się grób matki Józefa Piłsudskiego, Marii z Billewiczów. W tym samym miejscu zostało złożone do grobu serce Józefa Piłsudskiego. Na cmentarzu, w części wojskowej, znajdują się miejsca pochówków polskich żołnierzy poległych w latach 1919-1920 w walkach o Wilno oraz w czasie operacji Ostra Brama w 1944 roku.

Na cmentarzu Na Rossie pochowani zostali (spośród Polaków) m.in: Wacław Dziewulski, Czesław Jankowski, Adam Jocher, Joachim Lelewel, Józef Montwiłł, Maria Piłsudska, Adam Piłsudski (brat Józefa), Zygmunt Sierakowski, Euzebiusz Słowacki (ojciec Juliusza), Franciszek Smuglewicz, Eustachy Tyszkiewicz, Antoni Wiwulski.

Na Pęksowym Brzyzku

Cmentarz na Pęksowym Brzyzku zwany jest też Starym Cmentarzem. To pierwszy cmentarz na terenie Zakopanego. Pochowano tu wiele osób związanych z Tatrami, Podhalem i Zakopanem. Są wśród nich nie tylko górale, ale też ludzie z całej Polski, którzy w specjalny sposób ukochali tę, swego czasu, duchową stolicę Polski.

Cmentarz został założony w 1851 roku przy kościele pw. świętego Klemensa przez księdza Józefa Stolarczyka, pierwszego zakopiańskiego proboszcza. Ziemia, na której powstała nekropolia została podarowana przez Jana Pęksę, od którego nazwiska oraz miejsca, gdzie ulokowano cmentarz (urwisko nad potokiem zwane po góralsku brzyzkiem) nazwano to miejsce pochówku.

Cmentarz otoczony jest kamiennym murem. Projektantem bramy był Stanisław Witkiewicz. W 1931 roku nekropolia została uznana za zabytek i nazwana Cmentarzem Zasłużonych. Od tamtej pory każdy pochówek wymaga zgody konserwatora zabytków. Większość nagrobków jest niepowtarzalna, wiele z nich zaprojektowanych zostało przez Władysława Hasiora, jego uczniów oraz wybitnych absolwentów szkoły artystycznej w Zakopanem (dziś to Zespół Szkół Plastycznych im. Antoniego Kenara).

Na Pęksowym Brzyzku pochowani są m.in. Maria Witkiewiczowa, Antoni Rząsa, Stanisław Marusarz, Helena Marusarzówna, Stanisław Witkiewicz, Kornel Makuszyński, Władysław Orkan, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, ksiądz Józef Stolarczyk, Tytus Chałubiński, Jan Krzeptowski „Sabała”, Karol Stryjeński, Antoni Kenar, Władysław Hasior,

Znajdują się tu też symboliczne groby m.in. Stanisława Ignacego Witkiewicza, Macieja Berbeki, Bronisława Piłsudskiego i Mariusza Zaruskiego.

Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino

Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino to nekropolia polskich żołnierzy poległych w bitwie o Monte Cassino. Decyzję o stworzeniu w tamtym miejscu cmentarza podjął, dowodzący w czasie bitwy polskimi oddziałami, gen. Władysław Anders, już 18 maja 1944 roku, a więc wówczas, kiedy bitwa jeszcze trwała.

Nekropolia została zaprojektowana na przełomie 1944 i 1945 roku przez architektów Wacława Hryniewicza i Jerzego Skolimowskiego. Zbudowany został w tzw. Dolinie Śmierci między Monte Cassino i wzgórzem „593”, którędy szło jedno z polskich natarć na klasztor. Uroczyste otwarcie cmentarza nastąpiło 1 września 1945 roku. Na cmentarzu spoczywa 1072 polskich żołnierzy. Po śmierci w 1970 roku, zgodnie ze swoim życzeniem, na cmentarzu tym spoczął też gen. Władysław Anders. Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino znajduje się pod opieką Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

Cmentarz Père-Lachaise

Père-Lachaise to najsłynniejszy cmentarz znajdujący się w Paryżu. Został założony w 1804 roku na terenie ogrodów, które król Francji Ludwik XIV podarował przed laty swojemu spowiednikowi, François de Lachaise (stąd nazwa: Père-Lachaise, czyli„ojciec Lachaise”).

Na cmentarzu tym spoczęło wielu Polaków. Są to m.in.: Fryderyk Chopin, Jarosław Dąbrowski, Ewelina Hańska (żona Honre de Balzaca), Adam Prażmowski, Kazimierz Skarżyński, Ludwik Stomma, Tadeusz Tyszkiewicz, Maria Walewska, Józef Wysocki.

Źródło: DoRzeczy.pl / IPN