Andrzej Stelmachowski urodził się 28 stycznia 1925 roku w Poznaniu. W czasie II wojny światowej. złożył przysięgę żołnierza Armii Krajowej. Ukończył podziemną podchorążówkę. Podczas wojny rozpoczął studia prawnicze na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Ukończył je w 1947 r. na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Równolegle zdał egzamin sędziowski.

Był znawcą prawa cywilnego i rolnego. W okresie stanu wojennego był doradcą Tymczasowej Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, a później doradcą Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność” oraz członkiem Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie i uczestnikiem obrad okrągłego stołu.

Był pierwszym marszałkiem odrodzonego Senatu w latach 1989-1991. „Bardzo bym pragnął, byśmy mogli przyczynić się do budowy Polski w pełni niepodległej, a jednocześnie przyjaznej wszystkim sąsiadom, zasobnej, ale i realizującej zasady sprawiedliwości społecznej, […] byśmy, budując nowy, lepszy system państwowy, umieli łączyć troskę o wielkie sprawy publiczne z troską o każdego z naszych współbraci i obywateli” – mówił profesor Andrzej Stelmachowski w 1989 roku obejmując funkcję marszałka Senatu w niepodległej Polsce.

Te słowa oddają idee, którym był wierny przez całe swoje życie.

W latach 1991–1992 sprawował urząd ministra edukacji narodowej w rządzie premiera Jana Olszewskiego. W trakcie ośmiomiesięcznej pracy na tym stanowisku zaproponował pierwszą po 1989 r. reformę systemu edukacji. W okresie jego misji w MEN wprowadzono nauczanie religii w szkołach. Profesor rozpoczął również proces wspierania polskich szkół na Litwie.

Prof. Stelmachowski był założycielem i pierwszym prezesem Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”. Tą organizacją kierował przez 18 lat (od 1990 do 2008 r.) działając na rzecz opieki nad Polonią i Polakami za granicą. Do końca życia pełnił funkcję jego honorowego prezesa. Szczególnie był zaangażowany w rozwój polskiego szkolnictwa, w tym na Litwie. Pomagał pozyskiwać środki na odnowienie i skomputeryzowanie wielu polskich szkół na Wileńszczyźnie, coroczne kolonie letnie dla dzieci z polskich rodzin. To z jego inicjatywy powstał też Dom Kultury Polskiej w Wilnie. Mieszkańcy Ziemi Wileńskiej pamiętają o tej wybitnej postaci, podkreślając, że nie tylko pomagał, ale też potrafił aktywizować społeczność polską na Litwie.

Prof. Andrzej Stelmachowski jest patronem polskiej szkoły podstawowej w Starych Trokach na Wileńszczyźnie. A także Honorowym Obywatelem rejonów wileńskiego i solecznickiego.

Był zwolennikiem pomocy państwa dla repatriacji Polaków z obszaru dawnego ZSRS. W trakcie sprawowania funkcji prezesa „Wspólnoty Polskiej” odwiedził największe skupiska Polaków rozsiane na kilku kontynentach. Wspierał uchwalenie ustawy o Karcie Polaka, która weszła w życie w roku 2008. Od lutego 2007 r. był doradcą ds. Polonii prezydenta Lecha Kaczyńskiego.

Jego dzieło jest kontynuowane i rozwijane przez „Wspólnotę Polską” do dzisiaj.

Andrzej Stelmachowski zmarł 6 kwietnia 2009 r. w Warszawie. Następnego dnia prezydent Lech Kaczyński podjął decyzję o odznaczeniu profesora Orderem Orła Białego. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.

Na podst. senat.gov.pl., wspolnotaplska.org.pl, inf. wł.