Wanda Rutkiewicz urodziła się w 1943 r. w Płungianach (obecnie Litwa). Przez znaczną część życia była związana z Wrocławiem. Jako dziecko uwielbiała sport: lekkoatletykę, gimnastykę, łyżwiarstwo i narciarstwo. Brała też udział w harcerskich wycieczkach po Beskidach. W czasie studiów na Politechnice Wrocławskiej grała w siatkówkę na najwyższym ligowym poziomie.

Po maturze pojechała z przyjaciółmi w Tatry. Na uczelni poznała ludzi, których pasją była wspinaczka. Wraz z nimi zaczęła wyjeżdżać w Góry Sokole. Wspominała: „Pierwszy dzień w skałkach przyniósł mi doznania, które osłabiły wszystkie dotychczasowe fascynacje. Odnalazłam coś dla siebie i wiedziałam, że przy tym pozostanę”.

Następnie Rutkiewicz wstąpiła do Wrocławskiego Koła Klubu Wysokogórskiego. Pokonywała bariery, została prekursorką kobiecych zespołów górskich, bo nie godziła się, by zdolne alpinistki „były wyłącznie broszkami w męskich wyprawach”. Była pionierką himalaizmu kobiecego. Imponowała siłą, sprawnością fizyczną i inteligencją. Niezwykle utalentowana, wspinała się w Alpach, Pamirze, Hindukuszu i Himalajach.

Na Politechnice Wrocławskiej uzyskała dyplom inżyniera elektronika. Po przeprowadzce do Warszawy związała się naukowo z Instytutem Maszyn Matematycznych – ośrodkiem tworzącym zręby polskiej informatyki. Specjalizowała się w pracach nad pamięcią komputerową. Należała do „Solidarności”.

16 października 1978 r., o godz. 13.45, jako pierwsza Europejka i trzecia kobieta na świecie zdobyła najwyższą górę globu – Mount Everest. „Świeciło słońce. Wyjęłam z plecaka i zostawiłam na szczycie mały kamyk przywieziony z Polski” – opowiadała. Tego samego dnia Karol Wojtyła został papieżem.

W uchwale Sejmu ustanawiającej Wandę Rutkiewicz jedną z patronów 2022 r. czytamy: „Rywalizacja z górami związana była z ogromnym ryzykiem, bez którego nie potrafiła żyć. Góry były jej światem, pozwalały na wyjątkowe doznania intelektualne i estetyczne, wspinanie uznawała bowiem za twórczość. Rutkiewicz tworzyła wyjątkowe dzieła. Zyskała sławę, jej wyczyny znane były na całym świecie. Walkę o zdobycie ośmiotysięczników nazwała „Karawaną do marzeń”, bo wierzyła, że da się „przeforsować coś, co zdaje się do zrealizowania tylko w marzeniach”. Jej fantastyczne osiągnięcia sportowe budziły podziw, a dodatkowo urzekała wdziękiem, urokiem i niezwykłym darem opowiadania o górach”.

Wanda Rutkiewicz zdobyła osiem spośród 14 ośmiotysięczników. Nie powróciła z wyprawy na dziewiąty. Zaginęła 12 maja 1992 r. w drodze na Kanczendzongę. Nie odnaleziono jej ciała. „Życie smakuje najlepiej wtedy, gdy można je stracić” – powtarzała.

Po wypadku prof. Zbigniew Jara napisał wiersz „Niepokonana”, który zadedykował himalaistce.

Wanda Rutkiewicz jest
Nikt nie widział Jej martwej
nikt nie dał temu świadectwa
nie było pogrzebu
nikt nie przemawiał na ziemi cmentarnej
ta zresztą
przyjmuje do swego łona
martwych
nieświadomych przemiany w miałki proch
Jej droga to przeciwny kierunek
nie w dół
nie w proch
lecz nad ziemię
do pełni życia
w góry
[...]
Ona już tam jest
wysoko
Wielka wśród największych;
Czomolungma, Nanga Parbat, Chogori
Annapurna, Kangczendzönga –
wyżej których i...
wyżej samej siebie
z taką determinacją i pasją sięgała
święte Góry
Jej podniebny DOM
[...]
Wanda Rutkiewicz jest u siebie

sejm.gov.pl