Organizacja reprezentowała społeczność akademicką zarówno wobec władz uczelni, jak i władz politycznych. NZS było najważniejszym, obok NSZZ „Solidarność”, ruchem społecznym w PRL, jedyną niezależną organizacją studencką w całym bloku sowieckim.

Geneza NZS sięga 1977 r., kiedy to w czasie uroczystości żałobnych ku czci zamordowanego Stanisława Pyjasa, powołano w Krakowie Studencki Komitet Solidarności. Idea ta znalazła naśladowców w całym kraju. Wokół SKS-ów zaczął się rozwijać, po raz pierwszy od 1956 r., autentyczny ruch studencki.

Impulsem do dalszej aktywizacji środowiska studenckiego stały się wydarzenia związane ze strajkami na Wybrzeżu latem 1980 r. i podpisanie tzw. porozumień sierpniowych, co umożliwiło utworzenie legalnie działającego i niezależnego od władz związku zawodowego – NSZZ „Solidarność”.

Pod koniec 1980 r., na fundamencie SKS-ów, powstały nowe, niezależne organizacje, powołujące się na prawo do tworzenia związków zawodowych. Początkowo na każdej uczelni studenci powoływali swoją własną, lokalną grupę. Dopiero na zjeździe Delegatów Komitetów Założycielskich Niezależnych Organizacji Studenckich w Warszawie w październiku 1980 r. doszło do przełomu, w wyniku którego narodziło się Niezależne Zrzeszenie Studentów. Przyjęto statut organizacji oraz wybrano tymczasowe władze – Ogólnopolski Komitet Założycielski.

NZS tworzyli młodzi ludzie o rozmaitych poglądach, których połączyła antykomunistyczna postawa oraz chęć zmiany otaczającej ich siermiężnej i szarej rzeczywistości. Aktywność NZS była widoczna przede wszystkim na uczelniach. Organizowano niezależne seminaria oraz spotkania z przedstawicielami opozycji, ludźmi nauki i kultury. Żywiołowo rozwijał się ruch wydawniczy, w każdym ośrodku powstawały niezależne czasopisma i wydawnictwa. Upomniano się również o pamięć historyczną. Organizowano obchody rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, dopominano się o upamiętnienie zbrodni katyńskiej.

Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. NZS został zdelegalizowany, a wielu działaczy aresztowanych. Pomimo tego w kilku ośrodkach akademickich NZS prowadziło jednak działalność podziemną, a młodzież akademicka aktywnie włączyła się w narastającą od wiosny 1982 r. falę protestów w kraju.

Na podst. ipn.gov.pl