– W wyniku II wojny światowej Polska straciła ponad pół miliona dzieł sztuki. Od wielu lat w sposób systematyczny staramy się odzyskiwać te dzieła. W tej chwili toczy się ponad 80 procesów restytucyjnych, które są na różnych etapach. W najbliższym czasie takich spotkań będzie więc jeszcze więcej. Historia każdego z tych dzieł jest inna. Dzisiaj mamy do czynienia z idealnym podejściem do sprawy, ale też szczególną historią obrazu – powiedział wicepremier, minister kultury, dziedzictwa narodowego i sportu prof. Piotr Gliński podczas uroczystości prezentacji i przekazania do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie utraconej straty wojennej.
– Obraz olejny „Pod brzozami/Dzieci w lesie brzozowym nad fiordem Haiko” autorstwa jednego z najważniejszych malarzy fińskich Alberta Edelfelta pierwotnie należał do rodziny carskiej, z którą Albert Edelfelt był blisko związany. Do wybuchu I wojny światowej zdobił carską rezydencję myśliwską w Spale. W 1914 roku ewakuowano go do Rosji, skąd powrócił do Polski na mocy Traktatu Ryskiego i w 1923 roku został wpisany na inwentarz Państwowych Zbiorów Sztuki – zwrócił uwagę wicepremier prof. Piotr Gliński.
Szef resortu kultury i sportu poinformował, że zapewne aż do początku II wojny światowej dzieło Edelfelta zdobiło letnią rezydencję Prezydenta RP, którą od 1922 roku był właśnie pałac w Spale. Zaznaczył, że wojenne losy obrazu pozostają nieznane. W pałacu w Spale w czasie wojny mieściło się Naczelne Dowództwo Wojskowe „Wschód” (Oberost). Kiedy w 1945 roku do miejscowości wkroczyła Armia Czerwona, rezydencja został obrabowana i doszczętnie spalona.
Obraz Alberta Edelfelta odnaleziony został w 2019 roku przez osoby prywatne na strychu drewnianego domu w Łodzi. Dzieło było zwinięte w rulon. Stan zachowania obrazu wskazywał na to, że płótno zostało niedbale wycięte z ram i zwinięte, a po jakimś czasie próbowano je rozprostować, nabijając na sztywne podłoże cienkimi gwoździkami bądź pinezkami. Następnie płótno zostało ponownie zwinięte, tym razem poprawnie, bo warstwą malarską ku górze, i opakowane w szary karton. W tej formie trafiło na strych, gdzie przeleżało wiele lat.
– Chciałbym podkreślić, że Państwo Katarzyna i Krzysztof Kaczmarkowie dołożyli wszelkich starań, aby zabezpieczyć odnaleziony obraz i ustalić jego pochodzenie. W 2019 roku przekazali obraz w ręce profesjonalnego konserwatora. Zwrócili się do resortu kultury z zapytaniem, czy dzieło nie jest poszukiwaną stratą wojenną. Jesteśmy ogromnie szczęśliwi, że dotychczasowi posiadacze obiektu, zdecydowali się nieodpłatnie przekazać obraz do zbiorów publicznych – dodał minister kultury, dziedzictwa narodowego i sportu.
Wicepremier wskazał, że szczególne podziękowania w tym przypadku należą się również Michałowi Słoniewskiemu, badaczowi dziejów Spały, który posłużył swoją wiedzą o historii tego miejsca. W uznaniu zasług dla kultury polskiej i wkładu w odzyskanie dla polskich zbiorów publicznych dzieł uznawanych przez długie lata za straty wojenne minister kultury, dziedzictwa narodowego i sportu prof. Piotr Gliński wręczył Katarzynie i Krzysztofowi Kaczmarkom oraz Michałowi Słoniewskiemu pamiątkowe dyplomy.
Obraz „Pod brzozami/Dzieci w lesie brzozowym nad fiordem Haiko”
Obraz „Pod brzozami/Dzieci w lesie brzozowym nad fiordem Haiko” jest jedynym znanym dziełem Alberta Edelfelta w polskich muzeach. Prace malarza są obecnie bardzo cenione na świecie, zwłaszcza w Finlandii i Rosji.
Obraz Alberta Edelfelta jest drugą odzyskaną polską stratą wojenną z pałacu w Spale. W 2017 roku odzyskano obraz Franciszka Mrażka „Na przypiecku” zrabowany w 1940 roku przez żołnierzy niemieckich stacjonujących w Spale. Dzieło to trafiło do zbiorów Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu.
Albert Edelfelt (1854-1905) był malarzem fińskim, wybitnym portrecistą, przedstawicielem realizmu, a także jednym z pierwszych artystów fińskich o międzynarodowej renomie. Urodził się w Parvoo. W 1869 roku rozpoczął studia artystyczne w Szkole Rysunkowej Fińskiego Towarzystwa Artystycznego. W latach 1871-73 był uczniem Adolfa von Beckera. Studiował też malarstwo historii w Akademii Sztuk Pięknych w Antwerpii (1873-74), a następnie w Paryżu w École Nationale des Beaux-Arts u Jean-Léona Gérôme’a (1874-78). W 1881 roku przebywał w Hiszpanii. Zasłynął przede wszystkim jako twórca przedstawień realistycznych i portrecista, tworzył też obrazy o tematyce historycznej i religijnej.
Inf. MKDNiS
