Do tej pory mer był nie tylko członkiem i kierownikiem instytucji przedstawicielskiej samorządu – rady samorządowej, ale też odrębną od rady jednoosobową instytucją samorządu – kierownikiem samorządu jako ustanowionej przez prawo jednostki administracyjnej terytorium państwa.

Teraz, zgodnie z ustawą, która wchodzi w życie, organem przedstawicielskim będzie rada samorządu, która jest najwyższym organem władzy samorządu. Mer będzie kierownikiem władzy wykonawczej, posiadający prawa i obowiązki władzy wykonawczej i administracji publicznej. Mer nie będzie już radnym.

Poczynając od wyborów samorządowych, które odbyły się w marcu tego roku, będzie ograniczona liczba kadencji merów. W tym roku wybrani merowi mogą być ponownie wybrani nie więcej niż dwa razy z rzędu. Tym samym osoba, która pełniła funkcję mera przez trzy kadencje z rzędu, nie będzie mogła zostać wybrana na mera na czwartą kadencję z rzędu.

Zgodnie z nowelizacjami, mer samorządu będzie sporządzał projekt porządku posiedzeń rady i projekty uchwał rady, zwoływał posiedzenia rady oraz im przewodniczył, także będzie podpisywał uchwały rady oraz protokoły z posiedzeń, którym przewodniczył. Mer ma za zadanie przygotować projekt budżetu samorządu i po jego zatwierdzeniu przez Radę będzie odpowiadał przed radnymi za jego wykonanie.

Co roku do 15 czerwca mer musi złożyć radzie samorządowej pisemne sprawozdanie z wykonania ustaw, uchwał rządowych, decyzji Rady, budżetu samorządu i wykorzystania innych środków pieniężnych.

Zgodnie z nowym trybem mer, a nie dyrektor administracji, będzie organizował proces planowania strategicznego samorządu, przedkładał radzie do zatwierdzenia plan ogólny samorządu lub plany ogólne części samorządu, zatwierdzał detaliczne plany i specjalne dokumenty dotyczące planowania terytorialnego na poziomie lokalnym.

Inaczej niż dotychczas, mer nie będzie miał już prawa głosu w sprawach rozstrzyganych na posiedzeniach rady samorządu. Mer będzie miał jednak prawo nie podpisywać decyzji podjętych przez radę samorządu i zwrócić je do ponownego rozpatrzenia z uzasadnieniem. W takim przypadku rada samorządu będzie mogła albo zaaprobować ponowne rozpatrzenie decyzji, albo zatwierdzić pierwotną wersję decyzji.

W przypadku czasowej niezdolności mera do wykonywania swoich obowiązków (np. z powodu urlopu, czasowej niezdolności do pracy) zastępuje go wicemer, natomiast w przypadku wygaśnięcia uprawnień mera lub niezaprzysiężenia nowego mera, to jego obowiązki czasowo będzie pełnił radny, powołany decyzją rady samorządu.

Wicemer, dyrektor administracji

Zgodnie z nowym porządkiem, zamiast stanowiska zastępcy mera pojawi się stanowisko wicemera. Wicemerowie będą wybierani nie spośród radnych, jak to było do tej pory. Wicemer to obecnie urzędnik państwowy zaufania politycznego (osobistego), podobnie jak dyrektor administracji samorządu.

Zmianie ulegną uprawnienia dyrektora administracji, będzie on kierownikiem instytucji. Jednocześnie zlikwidowane zostanie stanowisko zastępcy dyrektora administracji.

Mer będzie miał prawo powołać dyrektora administracji na podstawie swojej decyzji, a przy wyborze wicemera konieczne będzie uzyskanie głosów większości Rady. Jeżeli jednak rada samorządu  dwukrotnie nie zaakceptuje zaproponowanej przez mera kandydatury wicemera, mer będzie miał prawo trzecim podejściem powołać go na stanowisko wicemera.

Nowe przepisy pozwolą radnym samorządu wyrazić wotum nieufności wobec wicemerów lub dyrektora administracji.

Rada samorządu, praca komisji i komitetów

Ustawą zatwierdzona jest większość, mniejszość, opozycja i lider opozycji w radzie samorządu.

Doprecyzowano również skład frakcji i grupy rady, dodatkowo uprawomocniono grupę mieszaną. Ustanowiono między innymi dodatkowe prawa dla mniejszości w radzie samorządu, opozycji i lidera opozycji.

W radzie samorządu, liczącej 41 lub więcej członków, frakcja musi składać się z co najmniej 5 radnych, w radzie samorządu liczącej 27-31 członków, frakcja musi składać się z co najmniej 4 radnych, w pozostałych – co najmniej 3 radnych.

Ustawa określa minimalny czas zabierania głosu, zadawania pytań i odpowiadania na pytania na posiedzeniu rady samorządu, stworzono dodatkową możliwość dla mniejszości w radzie samorządu posiadania tzw. godziny mniejszości w radzie samorządu , podczas której będą mieli okazję zadać pytania merowi, wicemerom, dyrektorowi administracji, przewodniczącym komisji i komitetów i uzyskać na nie odpowiedzi.

Ponadto mniejszość w radzie samorządu będzie miała prawo wciągać swoje kwestie do porządku obrad posiedzenia rady samorządu. Kolejną zmianą jest to, że posiedzenia komisji i komitetów rady samorządu będą musiały być transmitowane na żywo (z wyjątkiem zamkniętych posiedzeń).

Zmieni się skład kolegium

Kolegium rady samorządu przekształcone będzie w kolegium samorządu, doprecyzowywany jest skład oraz dodatkowa lista spraw, którymi się zajmuje.

Przyjęte poprawki rozszerzają listę osób, które wchodzą do kolegium samorządu. W jego skład wejdą mer, wicemerowie, dyrektor administracji, przewodniczący komitetów rady, przewodniczący Komisji Etyki i Komisji Antykorupcyjnej oraz lider opozycji. Ustalono również, że kolegium może zostać utworzone decyzją rady samorządu.

Na podst. lrs.lt