W wydarzeniu wezmą udział nasi przyjaciele ze Stowarzyszenia Skarbników Samorządowych Warmii i Mazur w Szczytnie, z prezesem zarządu Henrykiem Samborskim na czele oraz przedstawiciele Muzeum Warmii i Mazur w Szczytnie – kierownik muzeum Klaudiusz Woźniak oraz pracownik muzeum, członek zarządu SSSWiM Mariusz Nowak. W przeddzień, 20 maja, nasi goście przeprowadzą prelekcje na temat „Życie i twórczość Mikołaja Kopernika” (prelegent Mariusz Nowak), „Szkolnictwo polskie na Prusach wschodnich do roku 1945” (prelegent Klaudiusz Woźniak), w Gimnazjum im. K. Parczewskiego w Niemenczynie oraz w Gimnazjum im. Ks. Józefa Obrembskiego w Mejszagole. Gimnazjalnym imprezom będzie towarzyszyć zespół Kurpiów.
Pomieszczenie byłej Szkoły Podstawowej w Orzełówce, po jej zamknięciu, zostało przekazane w roku 2015 Muzeum Etnograficznemu Wileńszczyzny w Niemenczynie. Kierunek nowo powstającej placówki był jasno wytyczony: szkolnictwo na Wileńszczyźnie. Ta wiadomość rozeszła się bardzo szybko i wkrótce mieliśmy chętne osoby do przekazania różnego rodzaju materiałów związanych ze szkolnictwem na Wileńszczyźnie i nie tylko. Otrzymaliśmy dużo literatury pięknej, albumów, podręczników. Były to początki powstania biblioteki muzealnej. Obecnie biblioteka liczy ponad 7 tys. książek o różnej tematyce. W roku 2019 filia Muzeum Etnograficznego na Wileńszczyźnie w Orzełówce, decyzją samorządu rejonu wileńskiego otrzymała swą nową nazwę – Muzeum Szkolnictwa na Wileńszczyźnie.
Praca nad gromadzeniem eksponatów już trwała i wielkim zaskoczeniem dla nas było przekazanie za pośrednictwem znanej dziennikarki Krystyny Adamowicz do muzeum archiwów Jana Pakalnisa (przez jego córkę Jolantę Kozak). W czerwcu 2019 roku archiwa, wraz ze słynnym proporcem „Zawsze Jesteśmy Razem”, znalazły się w muzeum. Jan Pakalnis – absolwent słynnej „Piątki”, który na przeciągu swego życia gromadził materiały związane z obecnym Gimnazjum im. Joachima Lelewela w Wilnie, przez długie lata organizował spotkania absolwentów. Otrzymaliśmy ogromną ilość materiałów: ponad 900 książek z biblioteki Jana Pakalnisa, rzeczy osobiste, nagrania audio i wideo, kolekcję liczącą ponad 5 tysięcy pocztówek, 20 zeszytów spotkań maturzystów i inne materiały. Na pewno przekazane zbiory będą tematem badań. Archiwa Pakalnisa stały się oddzielną ekspozycją muzealną.
Jakie muzeum szkolnictwa może być bez ławek szkolnych? W latach 60. były zakładane szkoły, najczęściej początkowe, we wsiach, w domach gospodarskich. Było to wygodne dla dzieci, które nie potrzebowały dojeżdżać do oddalonych placówek oświatowych. Taka szkoła powstała w Brataniszkach, we wsi nieopodal Orzełówki. Niespodzianka czekała na nas na strychu u dzisiejszego gospodarza domu, gdzie kiedyś mieściła się szkoła – Stanisława Witkowskiego. Chyba ławki szkolne, które tam były, czekały na nas!
Na przeciągu kilku lat zebraliśmy sporo eksponatów związanych ze szkolnictwem: szkolne pomoce naukowe, podręczniki, środki techniczne, zdjęcia z albumów szkolnych. Większość tych darów pochodzi od osób prywatnych, chociaż niezmiernie jesteśmy wdzięczni także placówkom oświatowym: Gimnazjum im. Konstantego Parczewskiego w Niemenczynie, Wileńskiej Szkole Technologii, Biznesu i Rolnictwa, Sużańskiej Szkole Średniej. Na pewno nie każdy przekazany przedmiot staje się eksponatem. Dużo pracy i wysiłku potrzebowaliśmy na uporządkowanie przekazanych przedmiotów. Dziś mamy dwie sale, gdzie mieszczą się eksponaty ze szkolnych gabinetów fizyki, chemii, biologii. W miarę zdobywania eksponatów, ekspozycje ciągle się zmieniają.
W muzeum, w miarę przekazywania eksponatów, powstają nowe zbiory. Trudno dziś wymienić wszystkie osoby, które je wzbogaciły, ale każdej jesteśmy niezmiernie wdzięczni. Maria Magalińska i Łucja Ragoża przekazały nam kolekcje znaczków pocztowych i pocztówek. Wanda Miłto – wieloletnia pracowniczka Redakcji Podręczników w Języku Polskim przy wydawnictwie „Šviesa” przekazała do muzeum sporo podręczników wydawanych dla szkół polskich na Litwie. Znalazły się tu redakcyjne egzemplarze podręczników polskich z korektą. Zbigniew Maciejewski, obecnie dyrektor Gimnazjum im. św. Rafała Kalinowskiego w Niemieżu, przekazał do muzeum zbiór nut słynnego chóru „Hasło”, kierowanym przez prof. Jana Żebrowskiego, działającym przy kościele bernardyńskim, później Apostołów św.św. Piotra i Pawła w Wilnie. W tym chórze śpiewał ojciec Bernarda Ładysza. Takie zbiory, a i pojedyncze eksponaty, posiadają swoją historię, która może być oddzielnym tematem, powiązanym ze szkolnictwem, pracą pedagogów, dorobkiem absolwentów szkół na Wileńszczyźnie i w Wilnie.
Jesienią 2021 roku do muzeum zawitali pierwsi zwiedzający – uczniowie klasy czwartej Gimnazjum w Zujunach. Było to pierwsze wyzwanie dla pracowników muzeum. Podczas zwiedzania ekspozycji mówimy o szkolnictwie na Wileńszczyźnie, historii szkolnictwa na Litwie. Staramy się nie ominąć placówki, z której przybywają uczniowie. Dziś już liczymy kilkadziesiąt grup, które zwiedziły muzeum, a kalendarz muzealny ciągle się zapełnia. Proponujemy różnym grupom wiekowym zajęcia edukacyjne, które prowadzą nasze panie – Agata Walentynowicz i Irena Dźwinel, oraz pogadanki tematyczne, które przeniosą nas do czasów szkolnych, które już dawno minęły i o których nie wiedzą teraźniejsi uczniowie. Muzeum w pomieszczeniu byłej szkoły tworzy tę niepowtarzalną atmosferę. Warsztaty robienia własnoręcznie lalek są skierowane do dzieci w młodszym wieku z opiekunami, do uczniów i młodzieży, a także do dorosłych. To kiedyś chowaliśmy w plecakach szkolnych taką zabawkę. Poprzez naukę tworzenia tradycyjnej lalki-motanki, uczestnicy poznają historię, symbolikę oraz rolę lalek w kontekście historycznym. Szkolną tradycją przedświąteczną, w gronie klasowym, było tworzenie pocztówek, zabawek okazyjnych. Takie zajęcia cieszą się w muzeum szczególnym zainteresowaniem. Prowadzimy zajęcia tematyczne dostosowując je do potrzeb zwiedzających. Od niedawna proponujemy zwiedzającym zajęcia tematyczne o tajemnicach zbiorów muzealnych, dołączając praktyczne zajęcie z fotografii muzealnej. Dla potrzeb wewnętrznych posiadamy pracownię digitalistyczną, z której eksponat muzealny, poprzez zintegrowany system informacji muzealnej, „wychodzi” w świat.
W przeddzień „Dnia Otwartych Drzwi” grono pracowników serdecznie dziękuje wszystkim, którzy przyczynili się do tworzenia naszej placówki; za przekazane eksponaty, dokumenty, materiały związane ze szkolnictwem.
Aktualności Muzeum Szkolnictwa na Wileńszczyźnie są dostępna na portalu społecznościowym https://www.facebook.com/muzeumszkolnictwa/.
Marian Dźwinel
Tygodnik Wileńszczyzny
