W starożytnej Grecji ethos, czyli obyczaj, oznaczał postawę człowieka przejawiającą się w jego postępowaniu moralnym, szczególnie w stosunku do innych ludzi. Z postawy tej można było odczytać normy, jakimi się kierował, hierarchię wartości czy światopogląd, jaki wyznawał. Wartości te składały się na moralny obraz danego człowieka, sumowały się w pewien wzorzec, sposób bycia, styl postępowania, czyli etos. Etos nauczyciela zajmował zawsze szczególną pozycję, zwłaszcza w Polsce, określał przywilej przynależności do elity społecznej, ale też nakładał szczególny obowiązek zachowania wysokiej kultury bycia.

Każdy nauczyciel i wychowawca winien być przekonany o swojej niezwykle szlachetnej i ważnej społecznie misji wychowania młodego pokolenia. Nauczyciel jako człowiek ważnej społecznie misji edukacyjnej ma prezentować sobą wartości, które przekazuje dzieciom i młodzieży, ma być dla nich żywym wzorem dojrzałej osobowości, prawej, szlachetnej, wrażliwej i odpowiedzialnej za siebie i za innych. W aspekcie ogólnym, osobowym, powinien starać się o wysoki stopień kultury osobistej. Oznacza to systematyczny obowiązek pracy nad sobą, rozwój zainteresowań wyższych, pogłębianie horyzontów myślowych, co umożliwi mu rozwiązywanie podstawowych problemów światopoglądowych i egzystencjalnych. Nauczyciel jako człowiek ma też obowiązek troszczenia się o prawidłowe działanie własnego sumienia przez pogłębianie znajomości norm moralnych i konsekwentne realizowanie ich we własnym życiu.

Wysoce eksponowana rola społeczna nauczyciela, szacunek i zaufanie, jakiego doświadcza, a także ponadprzeciętne oczekiwania pod adresem jego postawy powodują, że jest odbierany w danym środowisku jako konkretny wzorzec. Dobry nauczyciel, kierując się dojrzałym sumieniem, oddając się bez reszty swoim obowiązkom, staje się dla swoich uczniów także takim wysokim wzorem. Etos polskiego nauczyciela wyrasta z tysiącletniej, chrześcijańskiej kultury Narodu i brał zawsze udział w zaszczepianiu wartości patriotycznych i chrześcijańskich w Narodzie. Dopiero barbarzyństwo komunizmu po drugiej wojnie światowej zakłóciło ten proces. Wyjątkową misję polskiego nauczyciela mają do wypełnienia pedagodzy polonijni i polscy nauczyciele na Kresach. Nauczyciele polonijni mają też wyjątkowe obowiązki, oprócz nauczania języka polskiego i przekazywania wiedzy o polskiej historii i kulturze, pomagają także rozwijać poczucie polskiej tożsamości u dzieci. To wielka odpowiedzialność wobec przeszłych i przyszłych pokoleń. Dostrzegł to polski parlament wyrażając swoje zdanie w specjalnej uchwale: „Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podejmuje niniejszą uchwałę w przekonaniu o szczególnych zasługach nauczycieli polonijnych jako ambasadorów polskości w świecie. Sejm RP wyraża głęboką wdzięczność za tę pracę, często wykonywaną w niełatwych warunkach, a tak ważną dla rozbudzania i utrwalania poczucia tożsamości narodowej dzieci i młodzieży żyjących poza Polską.”

Jakie zatem zadanie ma polski nauczyciel w kraju i poza granicami, w tym na Kresach, także na Wileńszczyźnie? Odpowiedzi warto poszukać w słowach Jana Pawła II, które skierował do nauczycieli w Łowiczu 4 czerwca 1999 roku mówiąc: „Podjęliście się wielkiego zadania przekazywania wiedzy. Stoicie przed trudnym i poważnym wyzwaniem. Młodzi was potrzebują. Oni szukają wzorców, które byłyby dla nich punktem odniesienia. Oczekują odpowiedzi na wiele zasadniczych pytań, jakie nurtują ich umysły i serca, a nade wszystko domagają się od was przykładu życia. Trzeba, abyście byli dla nich przyjaciółmi, wiernymi towarzyszami i sprzymierzeńcami w młodzieńczej walce. Pomagajcie im budować fundamenty pod ich przyszłe życie. Potrzeba szczególnej wrażliwości ze strony wszystkich, którzy pracują w szkole, aby stworzyć w niej klimat przyjaznego i otwartego dialogu. We wszystkich szkołach niech panuje duch koleżeństwa i wzajemnego szacunku, co było i jest charakterystyczne dla szkoły polskiej. Szkoła winna stać się kuźnią cnót społecznych, tak bardzo potrzebnych naszemu Narodowi. Trzeba, aby ten klimat przyczynił się do tego, by dzieci i młodzież mogły otwarcie przyznawać się do swoich przekonań religijnych i zgodnie z nimi postępować. Starajmy się rozwijać i pogłębiać w sercach dzieci i młodzieży uczucia patriotyczne i więź z Ojczyzną. Wyczulać na dobro wspólne Narodu i uczyć ich odpowiedzialności za przyszłość. Wychowanie młodego pokolenia w duchu miłości Ojczyzny ma wielkie znaczenie dla przyszłości Narodu. Nie można służyć dobrze Narodowi, nie znając jego dziejów, bogatej tradycji i kultury. Polska potrzebuje ludzi otwartych na świat, ale kochających swój rodzinny kraj.” Nic dodać, nic ująć.

dr Bogusław Rogalski, politolog