W roku 1933 wydał swój pierwszy tomik poetycki – Poemat o czasie zastygłym. Podczas okupacji aktywny działacz polskiego podziemia i jego życia kulturalnego. Po wojnie pracował w różnych placówkach dyplomatycznych w Stanach Zjednoczonych i we Francji. W latach 60-tych wykładał literaturę polską na Uniwersytecie w Berkeley. Zebrał wiele międzynarodowych laurów, a ukoronowaniem jego dzieła była przyznana mu w roku 1980 całokształt twórczości literacka Nagroda Nobla. Niekwestionowany autorytet polskiej kultury w latach późniejszych. W kraju twórczość Miłosza publikowano bez skrótów dopiero w latach 90-tych. Dziś jego poezje należą do najściślejszego kanonu arcydzieł literatury polskiej. Czesław Miłosz zmarł 14 sierpnia 2004 r., spoczywa w Krypcie Zasłużonych na Skałce.
Do najważniejszych jego tomików poetyckich i dzieł prozatorskich należą:
Trzy zimy – wczesny tom poetycki, nazywany niekiedy manifestem Drugiej Awangardy. Obrazowanie katastroficzne, próba oscylowania między arkadią i apokalipsą. Zachwyt pięknem natury i groza z powodu nieuchronnego kataklizmu to naczelne tutaj tematy. Wyraźne przekonanie o kryzysie kultury.
Ocalenie – ważny tom wierszy Miłosza. Zawiera utwory pisane w latach 30-tych oraz już w okresie wojny i okupacji. Nieoceniony zapis doświadczeń wojennych Polaków. Wiersze pełne dramatyzmu i cierpienia kontrastują z utworami lirycznymi, refleksyjnymi. Często stawiane jest tu pytanie o powinności poety i roli poezji.
Zniewolony umysł – dzieło, dotykające pozornie kwestii politycznych, w istocie jednak poruszające tematykę znacznie bardziej rozległą. Opowieść o kulturze, filozofii, psychologii, kondycji człowieka. Rodzaj poetyckiego eseju lub traktatu dotykającego najbardziej uniwersalnych spraw tego świata.
Dolina Issy – nostalgiczna powieść opowiadająca o dzieciństwie i dojrzewaniu małego chłopca na Litwie. Wiele odniesień autobiograficznych. Pisarz tworzy niesamowity i niejako magiczny świat, chętnie sięga do legend i podań ludowych. Wiele oryginalnych postaci oraz dokładny opis społeczności różnych narodów i kultur.
Traktat poetycki – Miłosz rozważa tutaj sytuację współczesnej mu twórczości poetyckiej w Polsce. Przywołuje najwybitniejszych twórców, poddając krytyce ich dzieła, opisując je z lekkim sarkazmem i pasją. Umiejętnie przemycana także refleksja filozoficzna i historyczna.
Ziemia Ulro – najwybitniejszy tom esejów Miłosza, odwołujący się swym tytułem do W. Blake’a. Dzieło to stanowi zapis intelektualnych i duchowych poszukiwań autora, jest świadectwem jego lektury dzieł wielkich twórców i myślicieli poprzednich epok (m.in. Blake’a, Swedenborga, Goethego, Simone Weil ). W toku prowadzonych rozważań głównie refleksja nad dramatycznym rozdarciem nowożytnej kultury europejskiej. Konfrontacja poety z przeszłością i ideałami życia. Rozważania o katastrofizmie, religii, poezji i ontologii wszechświata.
Piesek przydrożny – późne dzieło Miłosza, uhonorowane Nagrodą Nike w 1998 roku. Swoista summa twórczości wielkiego mistrza słowa. Znajdują się tu zarówno utwory wcześniejsze, jak i te nigdy niepublikowane. Nastrój wierszy jest bardzo osobisty, pozwala na niemal intymne obcowanie z lirycznym alter ego poety. Swoista hybryda gatunkowa.
Miasto młodości
Przystojniej byłoby nie żyć. A żyć nie jest przystojnie,
Powiada ten, kto wrócił po bardzo wielu latach
Do miasta swojej młodości. Nie było nikogo
Z tych, którzy kiedyś chodzili tymi ulicami,
I teraz nic nie mieli oprócz jego oczu.
Potykając się, szedł i patrzył zamiast nich
Na światło, które kochali, na bzy, które znów kwitły.
Jego nogi, bądź co bądź, były doskonalsze
Niż nogi bez istnienia. Płuca wdychały powietrze
Jak zwykle u żywych, serce biło
Zdumiewając, że bije. W ciele teraz biegła
Ich krew, jego arterie żywiły ich tlenem.
W sobie czuł ich wątroby, trzustki i jelita.
Męskość i żeńskość, minione, w nim się spotykały,
I każdy wstyd, każdy smutek, każda miłość.
Jeżeli nam dostępne rozumienie,
Myślał, to w jednej współczującej chwili,
Kiedy co mnie od nich oddzielało, ginie,
I deszcz kropel z kiści bzu sypie się na twarz
Jego, jej i moją równocześnie.
Czesław Miłosz
