Maurycy Orgelbrand urodził się w 1826 r. w Warszawie. Był synem niezamożnego żydowskiego kupca. W młodości ukończył szkołę rabinów, ale przeszedł na wyznanie rzymskokatolickie.
Otrzymawszy w kwietniu 1853 r. od brata Samuela 4500 rubli pożyczki uruchomił księgarnię nakładową wraz ze składem nut w Wilnie przy ul. Świętojańskiej, której po spłacie połowy długu stał się właścicielem. Zaraz po jej otwarciu Władysław Syrokomla opisał ją w żartobliwym wierszu „Księgarnia”. Sprzedawał tam także papier, obrazy, a nawet fortepiany i pianina. Równocześnie uruchomił w niej wypożyczalnię książek polskich i obcojęzycznych (głównie francuskich), rozwinął też prenumeratę czasopism.
Jednym z ważniejszych przedsięwzięć Maurycego Orgelbranda w pierwszym okresie jego działalności w Wilnie było wydanie Słownika języka polskiego... do podręcznego użytku (tzw. wileńskiego). Prace nad nim podjął już w 1854 r., jego „staraniem i kosztem”, a przy merytorycznym udziale A. Zdanowicza, M. Bohusza-Szyszki, J. Filipowicza, F. Czepielińskiego, W. Tomaszewicza, W. Korotyńskiego, B.F. Trentowskiego i wielu innych ukazał się on w dwóch częściach w 1861 r.
Przed powstaniem w 1863 roku sprowadzał wydane w Królestwie Kongresowym i w innych krajach książki polskie, które znaleziono podczas rewizji w jego księgarni w 1864 r., a także regulaminy wojskowe i mapy dla władz powstańczych.
Po powstaniu styczniowym towarzyszył na zesłaniu swojej żonie Eleonorze, która deportowana została „za udział w manifestacji” najpierw do guberni wschodnich, a potem - za korespondencję z księdzem Józefem Steckim do guberni ołonieckiej, aż w 1865 r. przeniósł się do Warszawy (księgarnię w Wilnie sprzedał w 1866 r. E.T. Lambeckowi). Tam 16 grudnia 1865 r. uruchomił przy Krakowskim Przedmieściu 407 księgarnię nakładową wraz ze składem nut, map, atlasów i globusów z wypożyczalnią polską i francuską. Tak jak w swojej wileńskiej księgarni, rozwinął też w Warszawie prenumeratę czasopism. W 1871 r. przeniósł swoją firmę na Nowy Świat 69, a w 1876 r. przy Senatorskiej 22 (później nr 32) – uruchomił jej filię. W 1873 r. zainicjował Spółkę Wydawniczą Księgarzy Warszawskich z udziałami własnymi i innych najpoważniejszych firm wydawniczych: Gebethnera i Wolffa, M. Glücksberga, G. Sennewalda i Edwarda Wendego. Spółka ta, mimo aktywnej działalności, rozwiązana została po kilkunastu latach funkcjonowania, w 1888 r.
Maurycy Orgelbrand opublikował m.in. ilustrowane edycje klasyki (np. Lilla Weneda J. Słowackiego z rycinami M. E. Andriollego, 1883 r., Wiesław K. Brodzińskiego z rysunkami J. Kossaka, 1886 r.), piśmiennictwa naukowego - liczne przekłady i prace oryginalne, literaturę piękną, także książki dla dzieci i młodzieży oraz– religijne „dla wyznawców kościoła rzymskokatolickiego”. Wydawał także nuty (m.in. Moniuszki) i mapy oraz czasopisma, np. w latach 1878-1885 -Tygodnik Powszechny (pod własną redakcją, bogato ilustrowany przez M. E. Andriollego, W. Gersona i A. Gierymskiego- cykl „Warszawa w obrazkach”).
W roku 1897 Maurycy Orgelbrand sprzedał księgarnię Marcelemu Machwitzowi, ziemianinowi z Kowieńszczyzny, ale prowadził nadal (aż do śmierci) działalność wydawniczą. Księgarnia ta, zmieniając potem wielokrotnie właścicieli zachowywała przez kilkanaście lat w nazwie firmy wciąż nazwisko Orgelbranda.
Żonaty z Eleonorą ze Starkmanów nie pozostawił potomstwa. Zmarł nagle 4 grudnia 1904 roku „przygnębiony wielorakimi niepowodzeniami” w wieku lat 78, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.
Opr. Jan Lewicki
Rota
