W 2019 r. przypada 450. rocznica zawarcia Unii Lubelskiej, w wyniku której powstało unikalne na skalę europejską państwo – Rzeczypospolita Obojga Narodów. To zasadnicze wydarzenie w rozwoju państwowości Litwy. Podpisana w 1569 r. roku umowa zmieniła stosunki Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz Królestwa Polskiego, stworzyła konfederację obu państw, nie likwidując jednocześnie najważniejszych symboli państwowości tych krajów oraz ówczesnych atrybutów tożsamości politycznej społeczeństwa. Mająca znaczenie historyczne umowa jest jednocześnie żywą tradycją jednoczącą naród litewski i polski, niewyczerpalny zdrój dyskusji historyków oraz źródło natchnienia artystów.
Z okazji 450. rocznicy Unii Lubelskiej Muzeum Narodowe – Pałac Wielkich Książąt Litewskich oraz Muzeum Lubelskie w Lublinie wspólnie z partnerami – Instytutem Polskim w Wilnie i Ambasadą RP w Wilnie organizują międzynarodową wystawę, na której zostanie zaprezentowany imponujący pod względem swoich wymiarów, wartości artystycznej, przekazu symbolicznego i mnogości przedstawionych postaci historycznych obraz słynnego polskiego malarza Jana Matejki (1838-1893) „Unia Lubelska”. To historyczne płótno, namalowane w 1869 r. w 300-lecie zawarcia Unii Lubelskiej, sugestywnie odzwierciedla atmosferę przedstawianych wydarzeń oraz ich kontekst historyczny. Monumentalny obraz przedstawia końcowy etap Sejmu Lubelskiego – przysięgę unijną w renesansowej sali Zamku w Lublinie. Uwaga artysty skupia się na królu Polski i Wielkim Księciu Litewskim Zygmuncie Auguście (1544/1548-1572), inicjatorze i orędowniku porozumienia. Obraz Jana Matejki mistrzowsko odzwierciedla nastroje świadomości i tożsamości historycznej, aktualne oraz mające znaczenie do dziś. Do II wojny światowej obraz „Unia Lubelska” był przechowywany w Muzeum Lubomirskich we Lwowie, w czasie wojny wywieziony do Wiśnicza, następnie – na Dolny Śląsk. W 1945 r. obraz przeniesiono do Muzeum Narodowego w Warszawie, a od 1957 r. jest na stałe eksponowany w Muzeum Lubelskim. W 2009 r. w ramach 440-lecia Unii Lubelskiej oraz jako ważna część wystawy „Unia Lubelska i jej epoka w twórczości Jana Matejki” razem z innymi dziełami polskiego twórcy był eksponowany w Muzeum Sztuki Użytkowej w Wilnie. W 1999 r. dużym zainteresowaniem wilnian i gości stolicy cieszyło się inne płótno Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem” również eksponowana w Muzeum Sztuki Użytkowej. Podczas niniejszej wystawy obrazowi „Unia Lubelska” towarzyszyć będzie prezentacja blisko 60 obrazów sztalugowych i rycin ze zbiorów Muzeum Lubelskiego obrazujących bogatą historię miasta, ze szczególnym wyeksponowaniem miejsc, w których albo prowadzono obrady sejmu unijnego, albo szczególnie uroczyście świętowano proklamację powstania nowego państwa – Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Organizowana z okazji 450-lecia zawarcia Unii Lubelskiej międzynarodowa wystawa „Lublin – miasto unii Litwy i Polski” stwarza doskonałą okazję do przypomnienia jednego z najważniejszych wydarzeń politycznych Europy Środkowo-Wschodniej XVI w. Jednocześnie wystawa ukazuje historyczną łączność polityki oraz kultury Litwy i Polski, jak również ścisłe więzi przez stulecia łączące te dwa państwa i narody.
Wystawa została objęta patronatem honorowym Marszałka Sejmu Republiki Litewskiej prof. Viktorasa Pranckietisa, Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Marka Kuchcińskiego, Marszałka Senatu Rzeczypospolitej Polskiej Stanisława Karczewskiego.
Projekt dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, Marszałka Województwa Lubelskiego Jarosława Stawiarskiego, Prezydenta Miasta Lublin Krzysztofa Żuka.
Organizatorzy: Muzeum Narodowe – Pałac Wielkich Książąt Litewskich oraz Muzeum Lubelskie w Lublinie, Instytut Polski w Wilnie, Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Wilnie
