Organizatorami wystawy są: Instytut Polski w Wilnie, Litewskie Muzeum Teatru, Muzyki i Kina oraz Magazyn Kulturalny „Krantai". Partnerzy projektu: Biblioteka im. Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk, Litewski Narodowy Teatr Dramatyczny.

Od litewskiej premiery pierwszego zawodowego teatru Wojciecha Bogusławskiego minęło już ponad dwieście lat, jednakże przez długi czas spektakle pokazywane były nie w teatrach, ale w przestrzeniach aranżowanych jedynie dla potrzeb teatru. 12 października tego roku obchodzić będziemy stulecie jedynego teatru w Wilnie, który został wybudowany właśnie jako teatr i tę rolę spełnia do dziś – teatru przy dzisiejszej ul. Jonasa Basanavičiusa (dawniej: Wielka Pohulanka).

Teatr, który powstał jako Teatr Wielki na Pohulance, należał do Spółki „Korwin-Milewski, Bohdanowicz, Zawadzki i Spółka w Wilnie". W drugiej połowie lat dwudziestych XX w. przekazano gmach Zarządowi Miejskiemu Miasta Wilna. Do 1939 r. w budynku tym działały zespoły teatralne: Wojciecha Baranowskiego, Edwarda Cepnika, Teatr Wielki pod dyrekcją Franciszka Rychłowskiego, eksperymentalny Teatr Reduta, Teatr Polski pod dyrekcją Aleksandra Zelwerowicza, Teatr Miejski pod dyrekcją Mieczysława Szpakiewicza. Spektakle reżyserowali tu m.in.: Juliusz Osterwa, Aleksander Zelwerowicz, Leopold Pobóg-Kielanowski. W 1919 r. miał również rozpocząć tu swoją działalność Teatr Artystyczny (Dailės teatras) stworzony przez reżysera Juozasa Vaičkusa.

Na scenie Teatru na Pohulance występowały wszystkie gwiazdy ówczesnej Polski: Irena Eichlerówna, Nina Andrycz, Zygmunt Bończa-Tomaszewski, Jerzy Duszyński, Danuta Szaflarska, Hanka Bielicka, Hanka Ordonówna, Igor Przegrodzki, Igor Śmiałowski i wielu innych.

Z pierwszego okresu mieszczącego się tu Teatru na Pohulance pochodzi portret jednego z inicjatorów jego budowy Hipolita Korwina-Milewskiego, konkursowe plany i projekty architektoniczne, wizerunek autora zwycięskiego projektu Wacława Michniewicza, informacja prasowa o otwarciu Teatru z tygodnika „Wiadomości Ilustrowane", a także unikatowy eksponat – wydany w Krakowie egzemplarz pierwszej granej tu sztuki „Lilije" Ludwika Hieronima Morstina.

Stuletni budynek pamięta wydarzenia znaczące nie tylko dla historii teatru, ale także dla historii Litwy. Tu – w dn. 18-22 sierpnia 1917 r. odbyła się konferencja postulująca stworzenie niepodległego Państwa Litewskiego, zwołanie Sejmu Założycielskiego oraz powołanie Litewskiej Rady Państwowej.

Wraz z nastaniem nowej władzy, po inkorporacji Litwy przez Związek Radziecki, budynek stał się siedzibą Wileńskiego Państwowego Teatru Dramatycznego (obecnie Litewski Narodowy Teatr Dramatyczny). Mieścił się tu również założony jeszcze przed okupacją zespół teatralny pod kierownictwem reżysera Romualda Juchnevičiusa. Nieco później w tym miejscu wystawiał swe przedstawienia Borisas Dauguvietis, Antanas Škėma, jako reżyserka debiutowała Kazimiera Kymantaitė, grały legendy litewskiego teatru – Mečys Chadaravičius, Stepas Jukna, Monika Mironaitė i inni. W czasie II wojny światowej w tym teatrze występowali aktorzy Opery Wileńskiej.

Jesienią 1948 r. z Kowna do Wilna przeniósł się Państwowy Teatr Opery i Baletu. Dnia 7 października na tej scenie zaprezentował operę Piotra Czajkowskiego „Dama pikowa", a dzień później, 8 października, balet „Jezioro łabędzie".

Opera i balet były obecne w tym teatrze przez kolejne 25 lat, tu śpiewał Kipras Petrauskas, Kazys Gutauskas, Jadwiga Pietraszkiewiczówna (Jadvyga Petraškevičiūtė), Elena Čiudakova, tańczyła Tamara Sventickaitė, Henrikas Kunavičius, Henrikas Banys, Genovaitė Sabaliauskaitė, spektakle tworzyli choreografowie Bronius Kelbauskas, Vytautas Grivickas. W 1959 r. w operze Giuseppe Verdiego „Don Carlos" ponownie odkrył swój wielki talent scenograf Liudas Truikis, tu debiutował solista operowy Virgilijus Noreika, balerina Leokadija Aškelovičiūtė, swoje eksperymenty plastyczne rozpoczął choreograf Elegijus Bukaitis.

Kiedy Teatr Opery i Baletu przeniósł się do nowej siedziby przy ul. Antanasa Vienuolisa, w l. 1974–1981 do budynku powrócił Litewski Państwowy Teatr Dramatyczny. Tu „Mažvydas" Justinasa Marcinkevičiusa, wystawiony w 1976 r. w reżyserii Henrikasa Vancevičiusa, uczył widzów wymawiać słowo „Lie-tu-va", tu ambitnie zadebiutowali reżyserzy: Irena Bučienė, Rimas Tuminas, scenografowie Virginija Idzelytė, Augis Kepežinskas, tu grali aktorzy Juozas Meškauskas, Regimantas Adomaitis, Laimonas Noreika, Irena Garasimavičiūtė i młode pokolenie aktorów – Vaiva Mainelytė, Juozas Kisielius, Eglė Gabrėnaitė.

Choć czekający na swą własną scenę Państwowy Teatr Młodzieżowy gościł tu jedynie półtora roku, jednak to tu właśnie w 1981 r. miała miejsce premiera jednego z najbardziej poetyckich spektakli Eimuntasa Nekrošiusa „Pirosmani, Pirosmani..." na podstawie sztuki Vadima Korostilyova.

Od 1986 r. w Teatrze przy niegdysiejszej ulicy Wielka Pohulanka działa Rosyjski Teatr Dramatyczny Litwy. W ciągu następnych lat różne spektakle wystawiali tu m.in.: Jurij Popov, Romanas Viktiukas, Linas Marijus Zaikauskas, Dalia Tamulevičiūtė, grali aktorzy: Jelena Maivina, Artiomas Inozemcevas, Vladimiras Jefremovas. Na scenie Rosyjskiego Teatru Dramatycznego Litwy swoje pierwsze samodzielne prace prezentowała przygotowana przez D. Tamulevičiūtė grupa rosyjskich aktorów dramatycznych – dziś tworzących trzon Tteatru, m.in. Valentinas Krulikovskis, Valentinas Novopolskis, Aleksandra Metalnikova. Od 2008 r. kierownikiem Teatru jest reżyser Jonas Vaitkus.

Od momentu odzyskania przez Litwę niepodległości świętujący swój jubileusz teatr był otwarty na przeróżne wydarzenia – tu miał swą tymczasową siedzibę i prezentował niektóre spektakle Litewski Teatr Folklorystyczny Dalii i Povilasa Mataitisów, odbył się pierwszy Międzynarodowy Festiwal Teatralny LIFE, kilkakrotnie wystawiane były spektakle polskich amatorskich teatrów z Wilna – Polskiego Teatru w Wilnie (reż. Irena Litwinowicz) oraz Polskiego Studia Teatralnego (reż. Lilia Kiejzik), odbywały się i odbywają międzynarodowe festiwale jazzowe.

Jubileuszowa wystawa poświęcona stuleciu najstarszego teatru w Wilnie upamiętnia jego długą i złożoną historię. Eksponaty o charakterze ikonograficznym, dokumentalnym i historycznym pochodzą z Litewskiego Muzeum Teatru, Muzyki i Kina, Biblioteki im. Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk, z Litewskiego Narodowego Teatru Dramatycznego oraz innych wileńskich teatrów.

Wystawa w Litewskim Muzeum Teatru, Muzyki i Kina będzie eksponowana do 22 października br.

Na podst. inf. lenkukultura.lt