Dla rzeszy Polaków – politycznych uchodźców po II wojnie światowej, w tym dla artystów plastyków, którzy w wyniku drugiej wojny światowej musieli pozostać na emigracji, „ojczyzna, którą znali, przestała istnieć”. Jak pisał Adam Walaszak, „przecięta linią Curzona i w swojej dawnej części całkowicie niedostępna albo nieistniejąca ze względu na zmieniony ustrój – Polska się rozpłynęła. Wyrwano im ją. Na emigracji, skoro powrót do kraju rodzinnego był niemożliwy, należało przenieść ojczyznę w miejsce zamieszkania. Jednocześnie pozostawiona (w sensie: opuszczona) ojczyzna, stawała się – niemal naturalnie – coraz bardziej mitologiczna”.
Po wybuchu drugiej wojny światowej i na skutek pojałtańskiego podziału Europy na emigracji – tak w krajach europejskich, jak i pozaeuropejskich, zaczęły kształtować się polskie środowiska plastyczne – skupiające malarzy, rzeźbiarzy i grafików. W czasie wojny, pomimo niesprzyjających warunków, artyści plastycy tworzyli zarówno w nieludzkich warunkach sowieckich więzień i łagrów, niemieckich oflagów i stalagów oraz na liniach frontu i przemarszu wszystkich formacji Polskich Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej funkcjonujących w latach 1940-1947 na obczyźnie i podległych Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej i Naczelnemu Wodzowi z siedzibą w Londynie.
Po wojnie najbardziej jednorodną grupę pośród polskich artystów malarzy w Londynie, zarówno pod względem formalnym, jak i stylistycznym, stworzyli studenci Szkoły Malarstwa Sztalugowego i Grafiki Użytkowej, którą do życia powołał Marian Bohusz-Szyszko. W 1945 roku, przy 2. Korpusie Wojska Polskiego stacjonującym wówczas pod Rzymem, ten absolwent krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, a wcześniej student Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, dzięki przychylności Generała Władysława Andersa, w Cecchignoli pod Rzymem zorganizował Szkołę Malarską, w skład której weszli artyści polscy oraz ówcześni studenci rzymskiej Accademia delle Belle Arti – żołnierze 2. Korpusu.
I chociaż od 1947 roku, już po przemieszczeniu się z Włoch do Anglii, szkołę Bohusza tworzył zawsze zespół uczniów w różnym wieku i różnych narodowości, to aż do śmierci Bohusza w 1995 roku szkoła zachowała całkowicie polski charakter. Tutaj miały miejsce, przez blisko 50 lat, „powołania malarskie” ponad stu kolejnych artystów. A umiłowanie i łączności duchowa Mariana Bohusza-Szyszki z Wileńszczyzną – wielokrotnie trafiało na podatny grunt, zwłaszcza w obszarze tematyki prac u tych uczniów którzy, jak on, z Kresów się wywodzili.
Upamiętnieniu żołnierzy – artystów służy przygotowana przez Fundację „Towarzystwo Projektów Edukacyjnych” wystawa ARTYŚCI GENERAŁA WŁADYSŁAWA ANDERSA Z WILNA I WILEŃSZCZYZNY poświęcona ich sylwetkom oraz genezie i szlakowi bojowemu Armii Andersa.
Poznamy wyjątkowe losy następujących postaci:
Marian Bohusz-Szyszko (1901-1995)
Halina Sukiennicka (1906-1998)
Halima Nałęcz (1914-2008)
Wojciech Falkowski (1930-2015)
Jan Wieliczko (1919-1999)
Janina Baranowska (1925)
Janusz Eichler (1923-2002)
Jan Marian Kościałkowski (1914-1977)
Swoistym dopełnieniem przedsięwzięcia będzie prezentacja filmu „Artyści Andersa” w reż. Rafała Brylla oraz wykład prof. dra hab. Jana Wiktora Sienkiewicza (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu).
Otwarcie wystawy odbędzie się 15 października tego roku o godz. 17.30 w Domu Kultury Polskiej w Wilnie.
