Historia XX wieku widziana przez pryzmat książek fotograficznych zapiera dech i intryguje. Utopijne wizje przyszłości, awangardowe marzenia, dążenia modernizacyjne i niepodległościowe, migawki z życia codziennego przeplatają się w nich z narracją propagandową, opowieścią o wojennej traumie czy nieoczywistych kosztach transformacji ustrojowych.

Przez cały XX wiek albumy, broszury i książki fotograficzne towarzyszyły burzliwej historii regionu. Od dwóch dekad photobooki wzbudzają żywe zainteresowanie badaczy, a ich fenomen jest już znany zarówno w krytyce, jak i wystawiennictwie. Pojawiały się na wielu ekspozycjach, jednak jeszcze nikt nie spojrzał całościowo na to zagadnienie w kontekście Europy Środkowej.

Ekspozycja jest pierwszą wystawą tak przekrojowo i krytycznie ujmującą burzliwą historię Europy Środkowej analizowanej przez publikacje albumowe, artystyczne i propagandowe. Na wystawę składa się ponad sto książek fotograficznych z Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Polski, Rumunii, Słowacji i Węgier pokazujących, jak fotografia odzwierciedlała procesy kształtowania się nowych tożsamości młodych państw Europy Środkowej i wpływała na ich wizerunek, ideologię, marzenia o modernizacji i przyszłości. Szeroka, ponadnarodowa perspektywa pozwala dostrzec wspólny los dzielony przez mieszkańców tej części kontynentu. Po raz pierwszy wystawa została pokazana na przełomie lat 2019-2020 w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie.

Zdaniem pomysłodawców projektu i współkuratorów ekspozycji Łukasza Gorczycy i Adama Mazura, prezentowane na wystawie książki opowiadają poprzez fotografie dzieje regionu, ale same w sobie są też dokumentami zmieniających się stosunków społecznych, wizji politycznych oraz powinności fotografii i sztuki. Wystawa otwiera się na współczesność, stawia pytania o tożsamość i przyszłość naszej części Europy.

Książki fotograficzne to nieodkryty jeszcze do końca fenomen dla wszystkich zainteresowanych fotografią, grafiką, historią, polityką czy sztuką. To zarówno artystyczne albumy autorstwa najwybitniejszych mistrzów obiektywu: Czecha Františka Drtikola, jednego z najbardziej znanych na świecie polskich fotografów – Edwarda Hartwiga czy pochodzącej z Rumunii znakomitej fotografki – Hedy Löffler, jak i wstrząsające zbiory zdjęć dokumentujących najważniejsze momenty w historii poszczególnych narodów lub wspólnot. Układają się one w spójną, inspirującą poznawczo opowieść o mozaikowej historii i współczesności Europy Środkowej.

Narracja ekspozycji podzielona jest na sześć rozdziałów. Prowadzi odbiorcę przez wiek XX od momentu pojawienia się pierwszych, drukowanych w masowych nakładach, książek ilustrowanych fotografiami, poprzez okres odradzających się i powstających państwowości, traumę II wojny światowej i zakrojoną na szeroką skalę modernizację. Na wystawie znalazły się również publikacje dokumentujące zmieniające się życie codzienne, procesy społeczne i obyczajowe z lat 60. i 70. XX wieku, aż po czasy współczesne, epokę transformacji zarówno politycznej, kulturowej i przede wszystkim technologicznej.

Wystawa czynna do 3 października 2021 r.

Organizatorzy wystawy: Litewskie Narodowe Muzeum Sztuki – Narodowa Galeria Sztuki, Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie

Wsparcie: Litewska Rada Kultury, Instytut Polski w Wilnie, Ambasada Republiki Czeskiej w Wilnie, Ambasada Węgier w Wilnie

Wystawa dofinansowana ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.

Instytut Polski w Wilnie