37 okazów przyrodniczych i 46 książek naukowych zagrabionych w czasie II wojny światowej z Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie powróciło do Polski dzięki współpracy Departamentu Restytucji Dóbr Kultury MKiDN z Haus der Natur w Salzburgu oraz Muzeum i Instytutem Zoologii Polskiej Akademii Nauk.
Minister kultury i dziedzictwa narodowego przypomniał, że Polska była krajem, który w czasie II wojny światowej na skutek działań militarnych oraz planowej grabieży utracił najwięcej dóbr kultury i zasobów naukowych.
– Szacuje się, że Polska w tym czasie utraciła 70 proc. materialnego dorobku kulturowego – około pół miliona samych dzieł sztuki, w naszej bazie danych skatalogowanych jest tylko 64 tys. obiektów, które są opisane i udokumentowane – podkreślił prof. Piotr Gliński.
Wicepremier zaznaczył, że przekazane dziś obiekty – okazy zoologiczne i książki naukowe – zrabowano z Muzeum Zoologicznego w Warszawie w listopadzie 1939 roku. Wskazał, że rabunkiem zbiorów kierował Eduard Paul Tratz – ówczesny dyrektor Museum Haus der Natur w Salzburgu, który działał w ramach Sonderkommando Paulsen, utworzonego przez profesora archeologii Petera Paulsena w celu rabowania dóbr kultury w Polsce. – Obaj należeli do NSDAP i byli jednymi z wielu naukowców w mundurach, którzy zajmowali się grabieżą polskiego dziedzictwa – dodał prof. Piotr Gliński.
Szef resortu kultury przekazał, że zachowała się lista zagrabionych obiektów sporządzona przez Tratza, a także wstrząsający, unikatowy film archiwalny dokumentujący wynoszenie okazów zoologicznych z siedziby muzeum.
– Część obiektów z tych zbiorów powróciła do Polski w 1946 r. wraz z transportem dzieł sztuki odnalezionych przez Bohdana Urbanowicza na zamku Fishhorn w Zell am See. W 2017 r. władze Haus der Natur poinformowały Ambasadę RP w Wiedniu o kolejnych obiektach odkrytych w magazynach muzeum, pochodzących z Polski. Przez blisko 2 lata trwały badania, w które włączyli się polscy naukowcy z Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk, będącego kontynuatorem przedwojennego Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie – powiedział minister kultury i dziedzictwa narodowego.
Wicepremier podziękował wszystkim, którzy przyczynili się do powrotu obiektów do Polski: pracownikom Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk, m.in. dyrektorowi Tomaszowi Mazgajskiemu oraz bezpośrednio zaangażowanej w prowadzenie badań nad utraconymi obiektami dr Dominice Mierzwie-Szymkowiak, a także pracownikom Departamentu Restytucji w MKiDN, którzy we współpracy z Haus der Natur przeprowadzili proces restytucyjny tej cennej kolekcji przyrodniczej.
– To kolejny krok do rozliczenia wojennej historii Haus der Natur. Trzeba w tym miejscu podkreślić, że sprawy te do dziś nie zostały rozliczone. Niepodległa Polska nie uzyskała żadnej godziwej rekompensaty za straty i rabunki wojenne, także te, dotyczące polskiej kultury i nauki. Przedwojenne Państwowe Muzeum Zoologiczne w Warszawie przestało istnieć w tamtej formie, dlatego dobrze, że od trzech lat w MKiDN prowadzimy prace na rzecz utworzenia i budowy w Warszawie Muzeum Historii Naturalnej – powiedział wicepremier.
Wicepremier odniósł się też do wojny na Ukrainie, gdzie obecnie trwa podobny rabunek dzieł kultury z muzeów i instytucji.
– Naszym obowiązkiem jest apelowanie do wszystkich cywilizowanych rządów i narodów Europy o to, aby sankcje wobec agresora – Federacji Rosyjskiej, który w tej chwili prowadzi wojnę, zabija cywilów i niszczy kulturę ukraińską, były pełne. Nie czas w tej chwili na wstrzymywanie reakcji cywilizowanego świata, gdy kultura dalej jest niszczona i rabowana – podkreślił prof. Piotr Gliński.
W uroczystości wzięli udział dr Robert Lindner i dr Barbara Loidl z Haus der Natur w Salzburgu, a także ambasador Austrii w Polsce Andreas Stadler.
Dr Robert Lindner zwrócił uwagę, że Haus der Natur ma piękną historię, ale jest w niej też fragment mniej chwalebny z czasów II wojny światowej dotyczący kradzieży obiektów z Warszawy. Przybliżając losy odzyskanych obiektów podkreślił, że ważne jest obiektywne spojrzenie na własną historię. – Dopiero uczciwe spojrzenie wstecz pozwala nam robić nowe, lepsze plany na przyszłość – podkreślił.
Dyrektor Muzeum i Instytutu Zoologii PAN powiedział, że uroczystość jest ukoronowaniem ponad dwóch lat badań i działań nad identyfikacją okazów. Wskazał, że odzyskane eksponaty mają wartość podwójną – dzięki nim będzie można prowadzić badania naukowe, ale mają także znaczenie historyczne, ponieważ pokazują historię rozwoju zoologii w Polsce oraz jej znaczenie na świecie.
W uznaniu zasług dla kultury i nauki polskiej oraz wkładu w odzyskanie dla polskich zbiorów publicznych cennych okazów zoologicznych wicepremier prof. Piotr Gliński wręczył dyplomy dr Dominice Mierzwie-Szymkowiak z Muzeum i Instytutu Zoologii PAN oraz Robertowi Lindnerowi z Haus der Natur.
Na podst. MKiDN
